Gmina Wieliczki

Gmina Wieliczki leży we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego w powiecie oleckim. Liczy ok. 3600 mieszkańców. Siedzibą gminy są Wieliczki.

Informacje o gminie

Składa się z 21 sołectw. Ludność zamieszkuje w 28 miejscowościach (z koloniami). Gmina zajmuje obszar 141 km² (14 100 ha). Jest gminą typowo rolniczą. Gospodarstwa indywidualne zajmują obszar 9647 ha. W gminie jest ok. 400 gospodarstw indywidualnych. Lasy i wody zajmują obszar 4424 ha.

Do największych skupisk leśnych należy las przy drodze Wieliczki – Cimochy, tzw. Bór Kleszczewski. Lasy zajmują obszar 29,6 km². Wieliczki położone są nad jeziorem Oleckim Małym (powierzchnia 224 ha).

Historia

Z wykopalisk znalezionych na terenie gminy można wnioskować, że już kilka tysięcy lat temu mieszkali tutaj ludzie. Źródła podają, że w pobliżu Cimoch znaleziono w ubiegłym stuleciu dwie kamienne motyki oraz jedną motykę kamienną w samej wsi. Znaleziono też dwa topory kamienne. Ślady osadnictwa pochodzą z okresu wczesnej epoki żelaza (700 p.n.e. – 300 p.n.e.). Później ziemie te zamieszkiwali Jaćwingowie. Kres ich istnieniu położył zakon krzyżacki.

Najstarsze wzmianki o nadaniu ziem dotyczą wsi Sobole. W 1471 r. komtur z Pokarmina nadał Stanisławowi Litwinowi na prawie magdeburskim 15 włók. Osadnictwo na szerszą skalę rozpoczęło się po zhołdowaniu Prus przez Polskę w 1525 r.

Wieliczki istniały już w 1540 r. i składały się z trzech włók sołeckich oraz 40 uprawianych przez chłopów czynszowych na prawie chełmińskim. Parafia ewangelicka powstała przed 1552 r., a szkołę zorganizowano wkrótce po tym. Pierwszym pastorem był szlachcic polski Stanisław Rybiński. Ze spisu dokonanego w 1600 r. wynika, że we wsi mieszkali sami Polacy. Spokojne życie mieszkańców wsi było przerywane przez różne zawieruchy dziejowe. W 1656 r. najazd Tatarów zniszczył wieś, został spalony również kościół. Na początku XVIII w. mieszkańców zdziesiątkowała klęska zarazy.

Rozwój regionu rozpoczął się w II poł. XIX w. Szczególnie widoczne było to w Cimochach. We wsi znajdowała się komora celna, przez którą przechodziły towary importowane z carskiej Rosji, jak len, zboże płótno. Docierał tu także prywatny omnibus. W 1860 r. założono w Cimochach urząd pocztowy. W czasie I wojny światowej w 1915 r. wybudowano linię kolejową Olecko – Suwałki, co znacznie ożywiło gospodarkę.

Okolice Wieliczek długo i skutecznie broniły się przed germanizacją. Jeszcze w 1890 r. na ogólną liczbę 4692 parafian, Polaków było 3 970. Pozytywną rolę w obronie polskości odegrała parafia ewangelicka. Pastor J. Fryderyk Schrage był jednym z twórców uchwały synodu w Olecku, w której protestowano przeciwko usuwaniu języka polskiego ze szkół. Również mieszkańcy bronili swej polskości. Jednym z nich był Jan Jenczio (1797-1884), który całe życie spędził w Markowskich. Był człowiekiem głęboko religijnym, pisywał artykuły i wiersze do "Kalendarza Królewsko-Pruskiego".

Wybitną postacią wywodzącą się z Wojnas był Krystyn Lach Szyrma – profesor filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Uczestniczył w powstaniu listopadowym w randze pułkownika. W działalności naukowej szczególnie zasłużył się jako prekursor i inicjator badań etnograficznych.

Leżące w strefie przygranicznej tereny gminy były widownią pierwszych starć bitewnych podczas I wojny światowej. Cimochy zostały zajęte z 3 na 4 sierpnia 1914 r. przez kawalerię rosyjską, która posuwała się w kierunku zachodnim, staczając potyczki z Niemcami.

W czasie II wojny światowej oddział Suwalskiej Brygady Kawalerii otrzymał zadanie rozpoznania nieprzyjaciela na kierunku Raczki – Cimochy. W nocy z 2 na 3 września 1939 r. oddział pod dowództwem majora Witkowskiego przekroczył granicę i omijając Cimochy na południu wszedł na drogę Cimochy-Olecko. W walce zdobyto stanowisko ogniowe broni maszynowej, strażnicę Grenzschutzu, stację kolejową i inne obiekty wojskowe.

Wieliczki swoją nazwę wzięły najprawdopodobniej od rodowego nazwiska – Wieliczek.

Turystyka

Jednym z ciekawszych i coraz rzadziej spotykanych obiektów jest liczący ponad 300 lat, dobrze zachowany, modrzewiowy kościół z 1677 r.

Warto tu obejrzeć także młyny wodne z przełomu XIX i XX w. znajdujące się w Starostach i Nowym Młynie. Na terenie gminy znajdują się też liczne cmentarze z I wojny światowej w Sobolach, Wieliczkach, Norkach, Nowym Młynie i Markowskich.

Sołectwa

Cimochy, Cimoszki, Gąsiorówko, Godziejewo, Guty, Jelitki, Kleszczewo, Krupin, Małe Olecko, Markowskie, Niedźwiedzkie, Nory, Nowe Raczki, Puchówka, Rynie, Sobole, Szeszki, Urbanki, Wieliczki, Wilkasy, Wojnasy.

Pozostałe miejscowości

Bartki, Bartkowski Dwór, Gąsiorowo, Godziejewo, Krzyżewko, Norki, Nowy Młyn, Starosty.