Banie

Banie (dawniej niem. Bahn) – wieś w północno-zachodniej Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Banie, nad rzeką Tywą, pomiędzy jeziorami Dłużec (Długie Bańskie) i Jeziorem Mostowym.

Wg danych z 2003 r. wieś miała 1960 mieszkańców.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie szczecińskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Banie.

Transport

Banie znajdują się u zbiegu dwóch szlaków drogowych - drogi wojewódzkiej nr 121 łączącej Gryfino i Myślibórz oraz drogi wojewódzkiej nr 122 biegnącej z Suchania do przejścia granicznego w Krajniku Dolnym.

Do 2000 roku przez Banie przebiegała linia kolejowa łącząca Chwarstnicę ze Swobnicą.

Historia

W IX-X wieku Banie stały się grodem kasztelańskim, który bronił od zachodu dostępu do Ziemi Pyrzyckiej. W roku 1124 prawdopodobnie wprowadzono wiarę chrześcijańską w Baniach. Prawa miejskie osada otrzymała w 1230 roku. Obszar obecnie nazywany Ziemią Bańską, książę Barnim I nadał w 1234 r. Zakonowi Templariuszy. W pierwszej połowie XIII w. wzniesiono w Baniach kościół, a w pierwszej połowie XIV w. rozpoczęto budowę murów obronnych (linia murów posiadała wówczas dwie bramy i dwadzieścia baszt). Po kasacji Zakonu Templariuszy w 1312 r. tutejsze ziemie przejęli Joannici, którzy w 1345 r. odstąpili miasto księciu Barnimowi III. W 1417 r. powstał szpital oraz kaplica św. Jerzego. W XV wieku przyjął się w Baniach obyczaj odgrywania scen z misterium Męki Pańskiej, ostatni raz miało to miejsce w 1498 roku. Przez zbieg okoliczności aktor, który odgrywał krzyżowanego Chrystusa trwał w zatargu z aktorem grającym legionistę Longinusa. Legionista korzystając z odgrywanej sceny przebił włócznią unieruchomionego przeciwnika raniąc go śmiertelnie. W wyniku zamieszek życie postradało jeszcze kilku mieszczan. W ten smutny sposób zakończył żywot piękny chrześcijański obyczaj, ponieważ sąd kościelny zakazał odgrywania tego typu widowisk. Zakaz ten ponoć obowiązuje do dziś. Wydarzenie to przypomina kaplica św. Jerzego, w której frontonie nadal tkwią haki służące do mocowania krzyża używanego podczas misterium. Podczas walk Pomorsko-Brandenburskich w 1487 roku miasto zostało dotkliwie zniszczone. Rozebrano też wówczas część fortyfikacji. W latach 1653-59 Banie pozostawały we władaniu Szwedów, a następnie Brandenburgii i od 1701 r. Prus. W roku 1766 rozebrano resztę fortyfikacji. Zachowała się jedynie XIV wieczna baszta prochowa. W roku 1840 został wybudowany nowy ratusz, a do kościoła w 1853 r. dobudowano wieżę. W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto zniszczone zostało w 50% i po wojnie utraciło prawa miejskie. Mimo zniszczeń, Banie zachowały średniowieczny układ ulic z trójkątnym rynkiem. (zobacz: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich),

Zabytki

• XIII-wieczny kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych zbudowany z ciosów granitowych, przebudowywany w XV, XVII i XIX w., usytuowany na terenie średniowiecznego cmentarza, ogrodzony kamiennym murem. Wieżę rozebrano w 1853 r. i zastąpiono ją wąską dzwonnicą z ciosanego kamienia polnego. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz z 1700 r., dwie płaskorzeźby, barokowa ambona z początku XVIII w., empora organowa z 1767 r., prospekt organowy z drugiej połowy XIX w. oraz płyty nagrobne barokowe z piaskowca.
• kaplica św. Jerzego z 1417 r., gotycka, zbudowana z ciosów granitowych, kamienia i cegły. Posiada wyposażenie barokowe tj. płaskorzeźby z XVII/XVIII w. Odbudowana w latach 1997-1998.
• XIV-wieczna Baszta Prochowa, kamienno-murowana.
• XVIII-wieczne budynki ryglowo-murowane
• synagoga neoklasycystyczna z XIX w.
• budynek poczty z końca XIX w.
• pozostałości cmentarza ewangelickiego oraz kirkutu
• pomniki przyrody: dąb szypułkowy „Jagiełło” albo Pokoju (rynek, obwód ok. 400 cm), lipa drobnolistna „Maria” (obwód. 595 cm, ul. Brzozowa).

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Baniach