Widawa (województwo łódzkie)

Widawa – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łaskim, w gminie Widawa. Leży nad rzeką Niecieczą, przy drogach wojewódzkich 481 i 480 do Sieradza, Łasku, Wielunia i Szczercowa.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego. Jest siedzibą gminy Widawa.

Historia

Miejscowość istniała już w XII wieku, ale pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1370 roku i dotyczy podkomorzego sieradzkiego Jakuba z Widawy. Przebiegał tędy średniowieczny szlak handlowy z Piotrkowa Tryb. do Sieradza. Korzystne położenie było podstawą rozwoju Widawy, która otrzymała prawa miejskie w 1388 r. od króla Władysława Jagiełły. Było to prywatne miasto początkowo Widawskich h. Abdank (Habdank), a od ok. 1500 r. Wężyków. Należało do najznamienitszych w woj. sieradzkim. Od pocz. XV w. istniała w Widawie szkoła ściśle powiązana od XVI w. z Akademią Krakowską. W 1656 r. w pobliżu Widawy odbyła się bitwa ze Szwedami, w której po stronie polskiej dowodził król Jan Kazimierz, miasto doszczętnie spłonęło. W 1713 r. - ponowny najazd Szwedów. Podczas trwania konfederacji barskiej doszło w czerwcu 1771 r. do bitwy pod Widawą pomiędzy wojskami królewskimi a konfederatami, zakończonej rozbiciem wojsk królewskich. Miasto zostało zrujnowane w wyniku licznych wojen, epidemii i pożarów. Ostateczny cios zadał miastu pożar w 1802 r., spłonął też wtedy budynek szkoły, który stał obok kościoła św. Marcina. Widawa utraciła prawa miejskie.

Z Widawy pochodził Piotr Wężyk Widawski (ur. przed 1550 r., a zmarł po 1600 r.), poeta satyryk, tłumacz, który w 1569 r. był posłem na sejm unijny w Lublinie. Jego syn Piotr Młodszy Wężyk Widawski (1563 - zm. po 1605 r.) pozostawił po sobie poemat liczący 286 wersów pt. "Tryumf szczęśliwej porażki", poświęcony zwycięstwu hetmana Jana Karola Chodkiewicza pod Kircholmem w 1605 r.

Z Widawy pochodził także Walenty Widawski (1537-1601), profesor i rektor Akademii Krakowskiej, doktor filozofii i teologii, zajmujący się również działalnością literacką. Parafię erygowano w XIV w.

Zabytki

Cennym zabytkiem jest kościół Podwyższenia Krzyża Św. fundacji Wojciecha Wężyka Widawskiego i jego żony Anny. Obecne budynki kościoła i klasztoru wzniesiono w latach 1678-1709. Kościół jest jednonawowy, z dachem dwuspadowym i wieżyczką na sygnaturkę. W szczycie fasady ogromnych rozmiarów herb fundatorów - Wężyków Widawskich. Ołtarze pochodzą z XVIII w. Nad barokowymi organami rzadki przykład kunsztu staropolskiego rzemiosła - ręcznie wykuwany mechanizm zegarowy. Chrzcielnica miedziana, późnorenesansowa z 1600 r., fundacji Walentego Widawczyka. Cenne naczynia liturgiczne i krucyfiksy z XVII i XVIII w. W zakrystii zachował się komplet mebli intarsjowanych w stylu rokoko, z 1700 r. W podziemiach kościoła mieszczą się dwie duże krypty sklepione kolebkowo, w których spoczywają zwłoki fundatorów i zakonników. Na ścianach są widoczne ślady zamurowanych wejść do podziemnych tuneli.

Do kościoła przylega klasztor bernardynów z XVII wieku. Pierwszy drewniany klasztor powstał z fundacji Anny i Wojciecha Wężyków w 1638 r., lecz uległ spaleniu w 1657 r. podczas stoczonej pod Widawą bitwy ze Szwedami. Odbudowany ponownie z drewna, przetrwał do 1678 r., tj. do powstania obecnego klasztoru. Jest to budynek piętrowy, na planie czworoboku, z wirydarzem pośrodku. W większości pomieszczeń sklepienia kolebkowe z lunetami. W dniu 5 II 1863 r. przybył tu i przebywał ze swoim oddziałem Józef Oxiński zajmując klasztor, "w którego korytarzach pomieściła się wiara piesza, a na dziedzińcach kawaleria i zatrzymane podwody". Po kasacie klasztoru w 1864 r. bernardyni na prawach dożywocia użytkowali go jeszcze do 1900 r. Obecnie służy jako plebania. W części klasztoru mieści się założone przez ks. Jerzego Spychałę (obecnie proboszcza w Konstantynowie) muzeum parafialne, w którym można podziwiać wyroby miejscowego rzemiosła, przykłady sztuki sakralnej i zapoznać się z historią Widawy. Warto zaznaczyć, że bernardyn z Widawy o. Serafin Szulc był kapelanem w 1863 r. w oddziałach: Kurowskiego, a następnie Teodora Cieszkowskiego. W zewnętrzną ścianę klasztoru wmurowano płytę nagrobną z XVI w. z postacią nieznanego rycerza.

Za pn.-wsch. narożnikiem rynku stoi kościół św. Marcina, wybudowany z funduszów Wężyków w 1446 r., rozbudowany w XV-XVII w., spalony w 1802 r. Po odbudowaniu w 1846 r. służy jako kościół filialny.

Na cmentarzu neogotycka kaplica św. Rocha, zbudowana z cegły staraniem ks. Stanisława Maniewskiego w 1893 r. na miejscu poprzedniej kaplicy modrzewiowej.

Pod Widawą toczono bitwy powstańcze 17 II, 15 IV i w VII 1863 r. Na cmentarzu jest mogiła powstańcza, 5 mogił żołnierzy 72 pp. im. Dionizego Czachowskiego z Radomia, którzy polegli w walce z Niemcami 5-6 września 1939 r., 5 mogił poległych w 1945 r. oraz: grób Michała Płaczkowskiego - rektora Akademii Widawskiej zm. 17 IX 1769 r., grób Józefa Zaręby (1776-1820) - starosty powiatu sieradzkiego i grób o. Tadeusza Błeszczyńskiego (zm. 22 VII 1892 r.) - ostatniego gwardiana oo. bernardynów. W mogile Powstańców 1863 r. jest pochowany Jan Grabowski - felczer z oddziału Makarego Drohmireckiego, który zesłany na Sybir, potem osiedlenie w Tambowie, wrócił i zmarł w Widawie. W okolicy jest 6 polskich schronów bojowych z 1939 r. Na skraju terasy zalewowej Niecieczy, ok. 400 m na pd. od rynku jest częściowo zniwelowane wzniesienie, a w odl. 350 m od niego pagórek o wysokości 5-6 m. Badań archeologicznych tu nie prowadzono. Prawdopodobnie na tych kopcach były średniowieczne budowle właścicieli Widawy.

Zabytki (w skrócie)

• kościół i klasztor bernardynów
• gotycki kościół św. Marcina z XV w.
• kurhan z okresu rzymskiego (II-IV w.)

Szlaki turystyczne

W Widawie rozpoczyna się niebieski turystyczny Szlak "Osady Braci Czeskich" (65 km): Widawa (PKS) - Ruda - Chrząstawa - Faustynów - Walewice - Pożdżenice - Zelów - Zelówek - Bocianicha - Grzeszyn - Gucin - Rokitnica - Talar - Barycz - Ostrów - Łask Kolumna (PKP, PKS).

Literatura

• Łaski Jan, "Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej", wydał ks. J. Łukomski, uwagami zaś historycznymi, topograficznymi, heraldycznymi itd. oraz obszernym Łaskiego żywotem dzieło to ozdobił ks. Jan Korytkowski, Gniezno, t. I, 1880, s. 469,
• Ruszkowski A., "Sieradz i okolice", Sieradz 2000.

Zobacz też

• Synagoga w Widawie
• Cmentarz żydowski w Widawie