Hrud

Hrud (przed 1 stycznia 1990 Grud) – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Biała Podlaska.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Miejscowość położona 6 km na północ od miasta Biała Podlaska. Obecnie liczy ok. 800 mieszkańców. We wsi istnieje szkoła podstawowa, filia Gminnej Biblioteki Publicznej, Ochotnicza Straż Pożarna włączona do ogólnopolskiego systemu ostrzegania, Dom Kultury, które mieści się w remizie strażackiej. Miejscowość ma również parafię rzymskokatolicką i cmentarz.

Działalność prowadzą również dwa sklepy spożywcze, przetwórnia warzyw – suszarnia, firma przewozowa i kilka mniejszych firm związanych z rolnictwem i przetwórstwem rolno-spożywczym. Większość mieszkańców związana jest z rolnictwem lub dojeżdża do pracy do Białej Podlaskiej.

Pochodzenie nazw

Istnieje kilka teorii na temat powstania nazwy wsi. Oto najważniejsze z nich:

1) Nazwa Hrud powstała w wyniku przekształcenia nazwy miejscowej Gród pod wpływem działania języka polskiego. Zaś nazwa Gród może pochodzić od grodu jaki mógł być obecny na tym terenie. Choć jest to najczęściej spotykane wytłumaczenie nazwy miejscowości, lecz jednak brak jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie tej tezy. Brak badań archeologicznych i innych śladów czy dokumentów potwierdzających, to główne przesłanki na odrzucenie w obecnej chwili tej teorii.

2) Druga teoria mówi, iż nazwa Hrud wywodzi się od białoruskiego słowa GRUD GRUDOK (hrudok). Słowo to oznacza miejsce, miejscowość, wieś czy przysiółek położone na wzniesieniu, nad rzeką, potokiem, otoczone bagnami, lasami i łąkami, czasami w trudno dostępnym miejscu. Faktycznie Hrud położony był nad rzeczką Białką, która już nie istnieje – wyschła po melioracji przeprowadzonej w latach 60-70 XX wieku. Leży też na lekkim wzniesieniu. Lasy i łąki towarzyszą Hrudowi do tej pory, zaś bagna to nieodległe tereny, kilka kilometrów od centrum w okolicznych lasach i na łąkach, część z nich oczywiście wyschła.

3) Trzecia najmniej poznana i najbardziej tajemnicza teoria mówi, iż nazwa Hrud jest nazwą topograficzną od rus. hrud (grąd), czyli gruda, bryłka jednak brak jakiegokolwiek wytłumaczenia szerszego tej kwestii. Zarówno w literaturze jak i innych źródłach pisanych próżno by szukać potwierdzenia lub zaprzeczenia dla tej teorii.

Historia

Najstarsze ślady pisane do jakich udało się dotrzeć na temat Hruda datują powstanie parafii rzymskokatolickiej w roku 1666. Parafię ufundował właściciel wsi Michał Kazimierz Radziwiłł, który w niedalekiej przyszłości stał się właścicielem całej Białej Podlaskiej i okolicznych włości. W Hrudzie w tamtych czasach istniał folwark. Cały przebogaty okres panowania Radziwiłłów pozostaje w mroku dziejów. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1882 roku wymienia nazwę Hrud. Jest to własność włościańska w powiecie konstantynowskim nad rzeką Białką, o 5 wiorst na północ od Białej, przy trakcie bialsko-janowskim, przylega do folwarku Roskosz. W roku 1827 było tu 40 domostw i 437 mieszkańców, obecnie (1882) – 59 domostw i 585 mieszkańców. (...) Powstanie styczniowe odcisnęło niesłychane piętno na ziemi podlaskiej. Jednakże brak jest jakichkolwiek śladów pisanych na temat udziału mieszkańców Hruda w tym powstaniu. Niewątpliwe jest, iż takowy udział musiał wystąpić. Po powstaniach prześladowania dotykały bowiem i tych terenów i tej ludności.

Hrud znalazł się na obszarze zaboru rosyjskiego. W latach 1865-76 rozpoczyna się likwidacja zawartej przez prawosławnych i katolików unii brzeskiej. Kościoły rzymskokatolickie (unickie) przekształcane są na prawosławne. Spotyka to się z oporem ludności miejscowej. Hrud należał do grona parafii, które pomimo prześladowań i kar zostały wierne wierze unickiej. W czasie I wojny światowej doszło do znamiennego w skutkach wydarzenia. Wycofujące się wojska niemieckie dokonały spalenia części Hruda, ocalały tylko budynki osób, które nie uciekły przed docierającym do wsi wojskiem. Odbudowa wsi trwała dosyć długo. Z ważniejszych wydarzeń tego okresu można wymienić ponadto ufundowanie przez Jana Karskiego – dziedzica na Rozkoszy, szkoły powszechnej w roku 1937. W tym okresie Karski dobudował zakrystie, ganek z wieżą i miejscem dla organisty do istniejącego kościoła, plebanie wraz z zabudowaniami. Ponadto przez cały okres wspierał on aktywnie zarówno parafię jak i szkołę.

Z roku 1939 mamy następujące dane na temat Hruda. Położony był w tym czasie w gminie Witulin, gromada Hrud. Zajmował teren 2.523,54 ha i miał 779 mieszkańców. W tym czasie istniała już reaktywowana (w latach 30 XX w.) parafia rzymskokatolicka w Hrudzie. W nowej szkole powszechnej I stopnia uczyło się 94 dzieci. W tym okresie działało Kółko Rolnicze – 28 członków. Prowadzono również sklep ze sprzedażą napoi alkoholowych.

Okres wojny nie przynosi zasadniczych wydarzeń. Oprócz stacjonujących wojsk niemieckich wyruszających na front wschodni oraz w końcowym okresie wojsk rosyjskich żadnych poważniejszych incydentów nie zanotowano. Jak w całym kraju wiele osób ucierpiało w pożodze wojennej, wiele zginęło, dużo osób wywieziono na roboty przymusowe do III Rzeszy. Były też osoby działające aktywnie w Armii Krajowej czy innych organizacjach partyzanckich tego okresu. Elektryfikacja została przeprowadzona tuż po wojnie, istnieją nawet ślady, że istniał za czasów okupacji niemieckiej agregat prądotwórczy do zasilania zabudowań we wsi Hrud. Po wojnie nastąpiła reforma rolna. Wielu mieszkańców Hruda otrzymało ziemie, po rozparcelowaniu majątku dziedzica Karskiego. Rozpoczyna się odbudowa wsi. W okresie lat 60. zbudowano świetlicę i bazę Kółka Rolniczego w Hrudzie, zlewnię mleka, sklep spożywczy GS, punkt skupu żywca. Kolejne lata przynoszą następujące zmiany w porządku chronologicznym:

- Nowa Remiza Strażacka początek lat 80.

- Szkoła Podstawowa, 1994 – oddana do użytku.

- Telefonizacja całej wsi. lata 1992-1999.

- Szos asfaltowa przez całą miejscowość 1996-2003.

Ważnym wydarzeniem dla Szkoły Podstawowej było nadanie imienia szkole: Błogosławionych Unitów Podlaskich w roku 2000. Towarzyszyły temu liczne pomniejsze wydarzenia i publikacje. W nadaniu imienia szkole uczestniczyło wiele znakomitych gości. Odbyła się uroczystość, którą relacjonowały prasa radio i telewizja. Była to pierwsza w Polsce szkoła tego imienia.

Prześladowania unitów

Miejscowość Hrud możemy znaleźć w książce Władysława St. Reymonta Z ziemi chełmskiej. Autor pisze tam o prześladowaniu unitów. Oto kilka cytatów o miejscowości:

Od roku 1867 parafię Hrud regularnie nawiedzały wojska kozackie. W tym czasie unitów grabiono, bito, a także mordowano inwentarz. W roku 1871, w sam dzień zwiastowania, zjawił się niespodziewanie nowy proboszcz, niejaki Starościeniec, w towarzystwie Kalińskiego i gwałtem chciał zawładnąć cerkwią, lecz chłopi znowu ją otoczyli lasem roztrzęsionych pięści i groźnie krzyczeli. Za nieprzyjęcie popa zostało przysłanych do parafii 200 kozaków, którzy przez 8 tygodni ciągłego postoju na karku włościan i batożeniu ich nahajkami, przyprowadziło parafię do nędzy, a ze wsi zrobili rzeczywisty szpital. Pięciu gospodarzy, którzy wytrzymali bohatersko kozackie nahajki, oddanych zostało jako najgorszych buntowników do bialskiego więzienia. Stamtąd zaś zostali wywiezieni w głąb Rosji. Byli to: Onufry Tomczuk, Jozafat Połynka, Piotr Tomczuk, Michał Tomczuk i Gabriel Szucki.

Pod koniec 1874 roku Moskale znowu naszli parafię Hrud. Ogołocili ją co do grosza, a po dwóch tygodniach znęcania się nad unitami odeszli. Biedny Hrud wśród zimy więcej krył się w lesie, niż mieszkał w swoich domach. W końcu marca 1876 roku przyszedł surowy rozkaz, aby natychmiast sprowadzić wszystkie dzieci do cerkwi w celu ochrzczenia ich. Wieś zawrzała, nikomu nie przyszło do głowy aby usłuchać rozkazu. Kobiety z dziećmi pospiesznie ukryły się w domach, zastawiając okna i drzwi. Jednak strażnicy nie przebierali w środkach. Aby wypędzić z chat bezbronne kobiety, wykurzano je zapaloną słomą i wyciągano bosakami. Broniły się wtedy jak oszalałe, zostały pobite, podrapane, ale przetrzymały. Wójt zagroził wsi strasznymi karami za opór i odjechał. Nie na długo jednak. W początku kwietnia z Białej przymaszerowały trzy roty wojska. Lecz kobiety domyśliły się w jakim celu tu przybyli i zabierając swoje dzieci ukryły się w lesie. Po sześciu tygodniach wojsko odjechało, a matki dziećmi wyszły z leśnych kryjówek. zgarbione, o kijach, prawie nagie, wynędzniałe, rozkudlone, sczerniałe, podobne do szkieletów, ale radosne, jak słońce, jak wiosna triumfujące i jak samo życie niezwyciężone! Zwalczyły głód, strach, opuszczenie, zimno i choroby; zwalczyły samą śmierć, ocaliły dzieci i oto wracały te wielkie, te bohaterskie, te święte dusze w domowe progi, do codziennego trudu i do codziennej walki.

W późniejszym okresie, kiedy istniała już cerkiew prawosławna, na rzecz oporu unitów działali aktywnie w Hrudzie: Jakub Kozak, Stefan Tomczuk, Szymon Wachowicz.

Zabytki

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• cerkiew prawosławna, obecnie kościół rzymsko-kat. p. w. Zwiastowania NMP z 1875, nr rej.: A-281 z 20.08.1997

Literatura

• Dębski K. Bohaterstwo unitów podlaskich. Czerwińsk 1989 r.
• Górny. B. Monografia powiatu bialskiego. Biała Podlaska 1939.
• Grabczikaj C.M. Białorusko-rosyjski słownik. Narodnaja Aswieta. Mińsk 1991.
• Maksymiuk P. Unici podlascy. „Podlaskie ECHO Katolickie” 4(135)/98. Siedlce 1998.
• Mirowicz A., Dulewicz I., Grek-Pabis I., Maryniak I.Wielki Słownik Rosyjsko Polski, t.1 A-O. Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Wydawnictwo Sowietskaja Encykłopedija. Warszawa-Moskwa 1970.
• Reymont W.S. Z ziemi chełmskiej.. Wydawnictwa Archidiecezji Warszawskiej. Warszawa 1990.
• Sulimierski F. Walewski W. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Druk „wielki” Nowy Świat Nr 59. Warszawa 1882.
• Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Województwo lubelskie, powiat bialski. urząd Rady Ministrów. Biuro ds. Prezydiów Rad Narodowych. Warszawa 1960.