Muszyna

Muszyna – miasto w woj. małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej – znajdują się tu liczne odwierty i rozlewnie wód mineralnych.

Położenie geograficzne

Muszyna położona jest w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka, na wysokości około 450 m n.p.m. Leży przy granicy ze Słowacją (ok. 5 km) oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju. W okolicach miasta znajduje się Popradzki Park Krajobrazowy – jeden z największych w Polsce.

Historia

Powstanie i rozwój Muszyny związane są z pobliskim pograniczem oraz z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu starym szlakiem handlowym zwanym "węgierskim". Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w którym król węgierski Andrzej II zezwala na pobieranie cła nad rzeką Poprad koło Muszyny Proboszczowi Adolfowi ze spiskiej kapituły św. Marcina. W tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic.

Nazwa Muszyna przypuszczalnie pochodzi od potoków, nad którymi było położone miasto. Wilgoć sprawia, że brzegi potoków, jak i rzeczne kamienie porastają mchami. Łacińskie słowo musci – "mchy", a być może jego odpowiednik w języku wołoskim (por. rum. muschi), dały nazwę zarówno Muszynie, jak i położonej nad tym samym potokiem wiosce Muszynce. Inne hipotezy wywodzą nazwę tej miejscowości od przydomka biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

W 1288 roku miejscowość ta zostaje zapisana w testamencie przez Wysza scholastyka kapituły krakowskiej, biskupom krakowskim. W XIV wieku król Władysław Łokietek na skutek zatargu z biskupem Muskatą przyłącza te ziemie do królewszczyzny. Przez następnych 80 lat władają nimi kolejni władcy Polski. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 dzięki Kazimierzowi Wielkiemu.

30 lipca 1391 r. król Władysław Jagiełło, chcąc sobie zjednać duchowieństwo darowuje powtórnie tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupstwu krakowskiemu. Od tej chwili ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem (piechotą zwaną harnikami) i sądownictwem, dzięki czemu obszar ten nazywany był Państwem Muszyńskim. W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie, z których najbardziej znany był Stanisław Kępiński, przyjaciel Jana Kochanowskiego, który imię jego utrwalił po wsze czasy we fraszce "Do starosty muszyńskiego".

W XV wieku na ziemiach tych daje się zauważyć nagły napływ Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii (tzw. kolonizacja wołoska). Ludność ta, z czasem nazwana Łemkami, osiedlana była na prawie wołoskim. Byli oni wyznania greckokatolickiego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie.

Aktywnie działali tu podczas powstania Konfederaci barscy. Po śmierci marszałka konfederatów Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia 1769 r. w Muszynie wybrano Ignacego Potockiego – starostę kaniowskiego Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769 r. Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego (Akta grodzkie i ziemskie, T. 23, s. 598).

Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 roku, a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo, iż zaborcy pozostawili istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczęła podupadać. Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne Galicji i Królestwa Węgier.

Zabytki

• Ruiny zamku starostów Państwa Muszyńskiego z XIV wieku

• Podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX wiek: dwór starostów, zajazd z XIX wieku (obecnie Muzeum Regionalne PTTK) Państwa Muszyńskiego, kordegarda
• Barokowy kościół obronny pw. św. Józefa z XVII wieku z rzeźbami gotyckimi
• Kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku z przełomu XVII/XIX wieku
• Cmentarz Żydowski
• Zabytkowy zespół domów mieszczańskich z XIX/XX wieku – ul. Kościelna

Uzdrowisko

W latach dwudziestych XX w. Muszyna, dzięki staraniom burmistrza Antoniego Jurczaka i dr Seweryna Mściwujewskiego, stała się uzdrowiskiem. W 1930 r. została przyjęta do Związku Uzdrowisk Polskich. W 1932 r. dokonano odwiertu dwóch pierwszych źródeł mineralnych Antoni (imię burmistrza Jurczaka) i Wanda (imię żony dr. Mściwujewskiego).

Wybuch wojny w 1939 r. i okupacja spowodowały całkowitą dewastację urządzeń uzdrowiskowych. Po okupacji wraz z ustaniem walk zaczęła następować normalizacja. W 1958 r. w Muszynie wznowiono działalność o charakterze uzdrowiskowym. W uzdrowisku tym leczy się choroby układu oddechowego i układu pokarmowego.

Głównym bogactwem zarówno Muszyny są właśnie zasoby leczniczych wód mineralnych. Zawierają one niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit. Muszyna spełnia warunki do prowadzenia leczenia uzdrowiskowego chorób układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Kultura i turystyka

W mieście odbywają się następujące cykliczne imprezy:

• "Festyn Nad Popradem"
• "Noc Świętojańska nad Popradem"
• "Święto Wód Mineralnych"
• "Jesień Popradzka"

Uzdrowisko muszyńskie oferuje turystom możliwość pobytu w sanatoriach, zakładach przyrodoleczniczch, pensjonatach i licznych domach wypoczynkowych. Niewątpliwą atrakcją jest możliwość bezpłatnego korzystania z ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych, jak również z sezonowych punktów czerpalnych wód mineralnych.Poza tymi atrakcjami w Muszynie znajduję się kompleks basenów oraz lodowisko w dzilenicy uzdrowiskowej "Zapopradzie" oddane zostały różnego typu spacerniki ławki przy nich oraz nowy plac zabaw

Nieomal w centrum miasta znajduje się rezerwat lipowy "Obrożyska" o powierzchni 100,38 ha, utworzony w 1957 roku.

W 2008 roku Muszyna została połączona systemem 10 wyciągów narciarskich z ośrodkiem w Wierchomli Małej.

Szlaki turystyczne (piesze)

• Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica-Zdrój – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa (997 m n.p.m.) – Wysowa-Zdrój (Szlak Wincentego Pola)
• Muszynka – Rezerwat przyrody Okopy Konfederackie – Wojkowa – Muszyna – Szczawnik – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Żegiestów

Trasy rowerowe

• "Turystyczna Pętla Muszyńska"

Sport

Kluby sportowe:

• Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna) – siatkówka kobiet, ekstraklasa (Mistrzostwo Polski 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2010/11), PlusLiga Kobiet
• Poprad Muszyna – piłka nożna, III liga

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Hammelburg
• Sulin

Znane osoby pochodzące z Muszyny

• Adam Ziemianin – poeta
• Henryk Szost – Maratończyk

Zobacz też

• Przejście graniczne Muszyna-Plaveč
• Sądecczyzna