Dobrzyków

Dobrzyków – wieś w województwie mazowieckim, w powiecie płockim, w gminie Gąbin. Dobrzyków liczy ponad 600 mieszkańców i położony jest w załomie Wisły na południe od Płocka. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Dobrzyków.

Nazwa Dobrzyków wywodzi się, prawdopodobnie od słów: Dobrze kuć. Słowa te miały opisywać zamieszkujących tę osadę kowali. Inna teoria mówi, że nazwa wsi pochodzi od nazwiska szlachcica dziedziczącego osadę – Dobrzykowski herbu Dołęga.

Położenie geograficzne

W podziale fizycznogeograficznym Dobrzyków należy do makroregionu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, mikroregion Równina Brwilna-Radziwia (z mezoregionu Kotliny Płockiej). Podział ten wiąże się z faktem, że obszar miejscowości znalazł się w zasięgu najmłodszego zlodowacenia, co miało wpływ na większe urozmaicenie terenu.

W Dobrzykowie krzyżują się dwie drogi wojewódzkie: nr 574 oraz nr 575.

W podziale geobotanicznym Polski obszar wsi należy do Działu Mazowiecko-Poleskiego, do Krainy Północnomazowiecko-Kurpiowskiej.

Przez miejscowość przepływa Wielka Struga, ciek wodny który bierze swój początek w Antoninowie i po przepłynięciu przez dwa jeziora wpada, w Dobrzykowie, do Kanału Dobrzykowskiego. Kanał, jeszcze w granicach wsi, uchodzi do Wisły.

Historia miejscowości

Okres przed II wojną światową

Wieś wzmiankowana już w 1341 r. (Dobrzyków został włączony do nowo utworzonej parafii w Troszynie). W XIV w. została ufundowana parafia pw. św. Stanisława, Doroty i Barbary w Dobrzykowie. Pierwsze informacje o kościele pochodzą z 1453 r., 36 lat później wzniesiono świątynię z drewna modrzewiowego. W latach 1506-1635 parafia Dobrzyków należała do Radziwia. Obecny kościół wystawił w 1775 r. ówczesny dziedzic Dobrzykowa wojewoda witebski Józef Sołłohub.

Od 1462 wieś znajdowała się w województwie rawskim i wchodziła w skład ziemi gostynińskiej.

W XVII wieku (jak też prawdopodobnie w wiekach wcześniejszych) w Dobrzykowie zajmowano się handlem. Handlarze kupowali zboże od tutejszej szlachty i spławiali do Gdańska. Zakupiony towar dostarczali i załadowywali na szkuty wiślane w Dobrzykowie chłopi pańszczyźniani. Wracający z Gdańska w górę rzeki kupcy przywozili m.in. beczki z solą i śledziami.

W 1708 r., w czasie III wojny północnej wojska szwedzkie spaliły dwór i zrabowały wioskę, która wówczas liczyła 83 poddanych.

W 1793 po drugim rozbiorze Dobrzyków znalazł się w zaborze pruskim.

Wysłana 9 września 1794 r. dywizja gen. Jana Henryka Dąbrowskiego miała wesprzeć i rozszerzyć powstanie wielkopolskie. Porucznik Bielanowski z pułku Mazurów przeprowadził rekonesans dla dywizji gen. Dąbrowskiego. W 40 koni przez Buraków i Puszczę Kampinoską dotarł do Radziwia, Bielanowski zabrał z Kasy Królewskiej Powiatu Gostynińskiego, urzędu pocztowego w Gąbinie i ze składu soli w Dobrzykowie 60 tys. złotych. Następnie tą samą drogą wrócił do Warszawy. Ten czyn wprawił w przerażenie urzędników pruskich. Główne siły Dąbrowskiego (3 tys. żołnierzy) przeszły przez Gąbin 17-18 września, rozprawiając się po drodze z mniejszymi oddziałami pruskimi. Dowódca prawego skrzydła, Bielamowski, idąc z dwustukonnym oddziałem wzdłuż Wisły, zabrał z magazynu we wsi Tokary 17 tys. beczek soli i 9 tys. złotych.

W 1807 w Dobrzykowie i Tokarach, powstały lazarety. Przywożono tu rannych lub chorych żołnierzy dywizji gen. Józefa Zajączka, wspomagającej Francuzów w kampanii 1807 roku. Główny lazaret mieszczący się w Dobrzykowie mógł pomieścić 1600 osób, a liczba żołnierzy w nim wyleczonych była bardzo wysoka. Sprzęt będący wyposażeniem lazaretu został dostarczony przez ludność całego powiatu gostynińskiego. W wiosce powstał również magazyn na 5 tys. racji żywności i 1 tys. racji furażu (pasza dla koni wojskowych). Dobrzyków został zaliczony do tzw. drugiego rzędu etapów, pierwszy rząd etapów znajdował się w Gąbinie, gdzie zmagazynowano 10 tys. racji żywności i 2 tys. racji furażu, trzeci rząd to Tokary (5 tys. racji żywności i 500 racji furażu).

W 1811 r. w wiosce zamieszkiwało dwóch rzemieślników: garncarz i bednarz, podczas gdy w pobliskim Grabiu: obraźnik, kowal i rymarz. W 1815 r. Dobrzyków wszedł w skład powstałego na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Królestwa Polskiego, obwód Gostynin, woj. mazowieckie. W latach trzydziestych rząd Królestwa Polskiego sprowadził w ten rejon kolonistów holenderskich, w celu zagospodarowania terenów nadwiślańskich. W okresie między powstaniem listopadowym, a powstaniem styczniowym na obszarze Zachodniego Mazowsza szybko zaczął się rozwijać przemysł cukrowniczy i garbarniczy, powstawało również wiele gorzelni, jedna z większych znajdowała się w Dobrzykowie. W 1862 r. dobrzykowska gorzelnia wyprodukowała 36 863 l okowity.

W rejonie Dobrzykowa we wrześniu 1831 r. oddziały powstańcze pod dowództwem gen. Józefa Bema uchodząc przed armią carską zbudowały drewniany most na Wiśle. Budową kierował i dostarczył budulca flotylli rzecznej płocczanin podpułkownik August Szulc, wysłany następnie do Egiptu w celu formowania legionu polskiego.

Na miejscowym cmentarzu w zbiorowej mogile zostało pochowanych około 20 powstańców walczących w powstaniu styczniowym w 1863 r.

Pod koniec XIX w. we wsi znajdowała się przystań statku parowego, gorzelnia, browar, młyn wodny, cegielnia oraz istniały pokłady torfu. W tym czasie parafia dobrzykowska dekanatu gostynińskiego liczyła 3474 osób. Dobra dobrzykowskie składały się z folwarku i wsi Dobrzyków, Korzeniówki Nowej, Korzeniówki Starej i Kłopówki. Powierzchnie dworskie zajmowały 2740 morg, w tym grunty orne i ogrody 381 morg. Wieś Dobrzyków liczyła 48 osadników i 139 morg gruntu, wieś Korzeniówka Nowa 12 osadników i 180 morg gruntu, wieś Korzeniówka Stara 14 osadników i 156 morg gruntu, wieś Kłopówka złożona z ziemi należącej wcześniej do duchowieństwa

Pod koniec stycznia 1905 roku na wieść o wydarzeniach rewolucyjnych w Petersburgu i w Warszawie na obszarze zachodniego Mazowsza nasiliły się nastroje buntu. Późną wiosną i latem 1905 r. ruch rewolucyjny objął Dobrzyków i pobliskie wsie. 9 października 1905 r. grupa chłopów z Dobrzykowa pod przewodnictwem braci Makarego i Piotra Dembowskich zabroniła urzędnikom gminy Dobrzyków pisania akt po rosyjsku. Chłopi odmówili też strażnikom ziemskim podwód (dostarczanie wozów i koni w czasie podróży), wołając: teraz u nas wolność i nie będziemy dawać żandarmom podwód ani innych powinności!. Chłopi z pobliskich wiosek niszczyli carskie portrety w urzędach oraz zamazywali wszelkie rosyjskie napisy.

W 1920 r. wielu dobrzykowian zaciągnęło się na ochotnika do armii polskiej, broniąc dopiero co wywalczonej niepodległości. Ku czci poległych w wojnie 1920 roku ufundowano w centrum Dobrzykowa pomnik z popiersiem Marszałka Piłsudskiego. Pod pomnikiem odbywały się ważne miejscowe uroczystości.

II wojna światowa

Tuż przed wybuchem II wojny światowej 31 sierpnia 1939 r. miała miejsce spóźniona mobilizacja i wyjazd powołanych mężczyzn na wojnę, po mszy św. w intencji ojczyzny, którą odprawił ks. Władysław Duszczyk – Proboszcz Parafii Dobrzyków. 3 września do zebranych, a w szczególności do młodzieży przemówił po mszy św., kierownik dobrzykowskiej szkoły Tadeusz Gross.

Obszar zachodniego Mazowsza znalazł się w zasięgu terytorialnym bitwy nad Bzurą. Lewy brzeg Wisły, od Płocka do Dobrzykowa, był broniony przez oddziały 19 pułku piechoty im. Obrońców Lwowa, wchodzące w skład Armii "Pomorze". Miały one osłonić od północy polskie wojska i przede wszystkim nie dopuścić do przeprawy 3 niemieckiej dywizji piechoty. Mogłaby ona zdezorganizować tyły Armii "Pomorze", która wspólnie z Armią "Poznań" rozpoczęła największą bitwę kampanii wrześniowej. 12-13 września 1939 r. mimo bohaterskiego oporu żołnierzy 14 pułku piechoty, Niemcom udało się sforsować Wisłę i zająć pozycje pod Dobrzykowem i Ciechomicami. Stamtąd, przy jednoczesnym bombardowaniu z powietrza, artyleria rozpoczęła ostrzeliwanie Gąbina.

Dowództwo polskie za wszelką cenę dążyło do wypchnięcia oddziałów niemieckich za Wisłę. 14 września od godziny 14.00 wywiązały się zaciekłe walki o las łącki i folwark Góry, trwające aż do wieczora. Niektóre oddziały wroga zostały okrążone, ale żadna ze stron nie osiągnęła jeszcze sukcesu. Około północy 27 DP, pod dowództwem pułkownika Gwidona Kawińskiego, przeszła ponownie do natarcia siłami 19 i 24 pułku. Z 27 DP współdziałała 15 DP, która z rejonu Gąbina nacierać miała w kierunku na Dobrzyków. Po ciężkim, nocnym boju wyparto Niemców z lasu, ale przyczółka dywizji niemieckiej nie udało się całkowicie zniszczyć. Niepowodzenie to należy tłumaczyć mało skutecznym natarciem dwóch pułków 15 DP pod Gąbinem. Natarcie było nieprzygotowane, przeprowadzone chaotycznie i bez dostatecznego wsparcia artylerii. Rankiem 15 września 3 niemiecka dywizja piechoty, licząc się z dalszymi atakami ze strony polskiej, zdecydowała się na wycofanie czołowych oddziałów na północ. Polskie kontrnatarcie, choć nie zakończyło się pełnym sukcesem, uniemożliwiło Niemcom rozwinięcie działań na północnym terenie bitwy nad Bzurą.

Pod Dobrzykowem zginęło ponad 300 żołnierzy polskich – przyszłych patronów tutejszej szkoły podstawowej. W czasie wojny do obozu zagłady zostali wywiezieni: kierownik szkoły podstawowej w Dobrzykowie Tadeusz Gross i ks. Proboszcz Władysław Duszczyk. Tadeusz Gross zginął jesienią 1940 r. w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen. 18 stycznia 1945 roku wojska sowieckie zajęły Dobrzyków.

Hymnem Szkoły Podstawowej im. Obrońców Dobrzykowa w Dobrzykowie jest pieśń "O, śpijcie żołnierze" poświęcona pamięci pomordowanych żołnierzy. Jej autorem jest Mieczysław Skurosz. Utwór w 1972 r. nagrała na płytę (PN Muza SXL 0800) Maria Koterbska.

Okres po II wojnie światowej

W 1975 r. Dobrzyków stracił status gminy i został włączony w granice administracyjne gminy Gąbin. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie płockim. W styczniu 1982 r. Dobrzyków został częściowo zatopiony przez powódź, ucierpiały również pobliskie nadwiślańskie wioski. Wpływ na powstanie powodzi miały takie czynniki jak: obfite opady śniegu, deszcze, gwałtowne zmiany temperatur oraz stan wojenny i wynikający z jego rygorów brak łączności między służbami nadzorującymi zachowanie się rzeki. W korycie Wisły nastąpił gwałtowny przybór wody, a w okolicach Duninowa powstał zator lodowy. 8 stycznia spiętrzona kra spowodowała przerwanie wałów przeciwpowodziowych na lewym brzegu Wisły w Brwilnie i w Radziwiu. Tego dnia rozpoczęto ewakuację. Mieszkańcy Dobrzykowa nie wierzyli w powódź. Obserwowali opadającą wodę od strony Warszawy, tymczasem fala powodziowa zbliżała się z przeciwnej strony. 9 stycznia Wisła przerwała wały pod Dobrzykowem, spływając w kierunku starego koryta rzeki. Woda na zalanym obszarze miała miejscami nawet 5 m głębokości. Nagłówki płockich gazet mówiły o ewakuacji ludności w Popłacinie, Radziwiu, Borowiczkach, Dobrzykowie, Iłowie, Słubicach.

W maju 2010 roku ponownie rzeka Wisła przerwała wał przeciwpowodziowy, tym razem w miejscowości Świniary, ale mieszkańcy zdążyli ułożyć zaporę z worków z piaskiem i nie doszło do zalania całego Dobrzykowa. Woda zalała tu ul. Nadwiślańską, część ul. Kościelnej oraz fragment ul. Obrońców Dobrzykowa.

Zabytki

• drewniany kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z 1775 r. (jednak na tym miejscu istniała świątynia już przed XV wiekiem). Wnętrze późnorenesansowe i barokowe.

Spośród zabytków sztuki sakralnej będących wyposażeniem wnętrza kościoła na uwagę zasługują:

• obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, malowany na desce, z pierwszej połowy XVII w.;
• chrzcielnica piaskowcowa, zapewne z XVI w.;
• stalle barokowe z pierwszej połowy XVIII w., pochodzące z rozebranego kościoła norbertanek w Płocku;
• Na belce tęczowej późnogotyckie posągi świętych i krucyfiks z pierwszej połowy XVI w.;
• renesansowa ambona ozdobiona trzema gotyckimi posążkami.

• na przykościelnym cmentarzu kaplica murowana z I poł. XIX wieku;
• przy kościele dwa okazałe jesiony – pomniki przyrody;
• na powstałym w XIX wieku cmentarzu rzymskokatolickim mogiły nieznanych żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 r;
• spichlerz murowany (obecny budynek pochodzi z początku XIX wieku);
• dwa zabytkowe domy, drewniany i murowany (z XX i XIX wieku).

Placówki oświatowe

• Szkoła Podstawowa w Dobrzykowie im. Obrońców Dobrzykowa z 1939 r.
• Gimnazjum w Dobrzykowie
• Przedszkole Samorządowe w Dobrzykowie

Komunikacja

• PKS – w Dobrzykowie znajdują się trzy przystanki PKS skąd kilka razy dziennie odchodzą autobusy do Płocka, Gąbina, Sannik, Słubic, Nowego Troszyna, Pacyny, Iłowa, Sochaczewa i Żychlina oraz kilka razy w tygodniu do Warszawy.
• KM Płock – w Dobrzykowie znajdują się trzy przystanki linii 21 skąd kilka razy dziennie odchodzą autobusy do Płocka oraz do Gąbina.
• Bus Kom PKS Płock – w Dobrzykowie znajdują się dwa przystanki Bus Kom skąd kilka razy dziennie odchodzą autobusy do Płocka oraz do Gąbina.

Sławni dobrzykowianie

• Józef Herman Osiński – chemik, matematyk, pijar
• Wincenty Zakrzewski – historyk, rektor UJ
• ppor. Władysław Dubielak ps. Myśliwy – żołnierz ZWZ-AK, ROAK, (zob. żołnierze wyklęci).