Bogate

Bogate – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Przasnysz.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Przez miejscowość przepływa Węgierka, dopływ Orzyca.

Historia

Nazwa Bogate pochodzi najprawdopodobniej od pierwszych właścicieli wioski - rodziny Bogackich lub jak podają inne źródła jest związana z bogactwem i pomyślnością. Nie można dokładnie określić czasu powstania Bogatego, jednak pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z początku XV wieku.

W 1399 roku w Bogatem została erygowana parafia pw. św. Jana Ewangelisty . Początkowo wioska była w posiadaniu rodziny Bogackich, herbu Prawdzic.

Najznamienitszą postacią wśród tego rodu był Mikołaj Wąż z Dobrzankowa i Bogatego. Kasztelan ciechanowski i czerski.

Od 1469 r. wojewoda mazowiecki Mikołaj Wąż był największym właścicielem ziemskim w ówczesnym czasie na Mazowszu. To do niego należały wioski po obu stronach rzeki Węgierki, nad którą położone jest Bogate.

W 1481 r. ufundował w Bogatem , gotycki kościół, który zbudował najprawdopodobniej Jan Zawisza z Bogatego. Za panowania Stanisława Bogackiego, jednego z potomków Mikołaja Węża majątek liczył 594 ha.

W 1563 r. Bogate nabyli Narzymscy, herbu Dołęga i mieli w posiadaniu do roku 1866. W XVI w. w historię Bogatego wpisuje się nowa instytucja - szkoła. Najstarsze zapiski dotyczące jej istnienia pochodzą z wizytacji i zostały spisane w 1586 r.

W roku 1759 Jakub Florian Narzymski stolnik zakroczymski, podkomorzy nurski i przyszły wojewoda pomorski wzniósł pałac, przy którym były dwie oficyny.

Rodzina nie tylko zbudowała piękny pałac, ale również miała duży wkład w rozwój parafii. Antoni Tadeusz Norbert Narzymski, biskup sufragan płocki, syn Jakuba Narzymskiego w 1778 r. został mianowany biskupem tytularnym ewaneńskim, sufraganem pułtuskim.

Mimo to dużo czasu spędzał w Bogatem. W pałacu urządził prywatną kaplicę, w której miał kapelana Stanisława Załuskiego. Antoni Narzymski zmarł 10 lutego 1799 r. w Przasnyszu. Został pochowany w podziemiach kościoła w Bogatem.

Innym bardzo znaczącym dla Bogatego człowiekiem z rodziny Narzymskich był Józef Narzymski - dramaturg i komediopisarz. Józef Narzymski był ostatnim właścicielem. W 1861 r. wyjechał z Bogatego, a w 1866 r. całe dobra Narzymskich sprzedał Stanisławowi Światłowskiemu. Zmarł 4 lipca 1872 r. na gruźlicę w Jaworznie. Został pochowany w Krakowie. Majątek przez 14 lat był w posiadaniu Stanisława Swiatłowskiego, a w 1880 r. nabył go Konstanty Jankowski. Jego syn Metodiusz, nie miał potomstwa, żona Metodiusza - Bronisława przekazała dworek swojej kuzynce Irenie Kołakowskiej. W historię Bogatego wpisały się wojny i straty z ich powodu. W czasie I wojny światowej najbardziej ucierpiał kościół.

Okupacja

W chwili wybuchu wojny Życie w Bogatem i jego okolicach zupełnie się zmieniło. Nauka w szkole już się nie rozpoczęła, niektórzy nauczyciele zostali wcieleni do wojska jako oficerowie rezerwowi. Byli wśród nich: Jan Bukowski, Janusz Gogolewski, Wawrzyniec Pląskowski. Na czas wojny w nowym budynku szkoły ( został on oddany do użytku 1 września 1935 r.) została umiejscowiona gmina niemiecka, której komisarzem był Looper. Jego zastępcą był Rajsz, a sekretarzem Gucweler. Mieszkali oni w Bogatem u gospodarzy lub w samej szkole.

W lasku, obecnie należącym do pana Sekuny, mieli swoją siedzibę mechanicy niemieccy, którzy naprawiali czołgi przyprowadzane z frontu. Kościół podczas wojny spełniał rolę więzienia, przebywali w nim ludzie wysiedleni. Był bardzo zanieczyszczony i zaniedbany. Na plebanii Niemcy usytuowali komisariat niemiecki do czasu, gdy po przeciwnej stronie ulicy zbudowali nowy budynek aresztu. Żandarmami byli Reks i Krośnicki.

Na miejscu dzisiejszej plebanii znajdowała się piwnica. W niej trzymano więźniów, bito ich i torturowano. Więźniem mógł zostać każdy mieszkaniec, który przekroczył prawo narzucone przez Niemców lub złamał jeden z panujących zakazów. Po dotarciu i zajęciu przez okupanta Przasnysza oraz okolic, a było to 3 września 1939 r. Niemcy wprowadzili własne rządy. Zamykano szkoły, zakazano zawierania związków małżeńskich, wprowadzono talony tzw. „becukrzaje” na żywność, ubrania oraz obuwie. Ustanowiono także godzinę policyjną i obowiązkowe kontyngenty zboża, mleka oraz mięsa.

Ludzie przerażeni wizją wojny uciekali w popłochu. W taki sposób w bardzo niedługim czasie Bogate i okoliczne wioski opuściła większość mieszkańców. Po powrocie do domów zastawali wszystko w nieładzie, często cały dobytek został rozkradziony. Mieszkańcy musieli więc od nowa doprowadzać swe gospodarstwa do porządku. Po zakończeniu wojny życie stopniowo wracało do swego porządku, jednak nie do końca. Po zakończeniu okupacji niemieckiej przyszedł czas na rosyjską i znów wprowadzone zostały obce rządy.