Czerteż (powiat sanocki)

Czerteż (w latach 1977-1981 Przedmieście) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, na Pogórzu Bukowskim w powiecie sanockim, w gminie Sanok. Przez wieś przebiega droga wojewódzka 886 do Rzeszowa i Sanoka.

Od 1340-1772 ziemia sanocka, województwo ruskie, do 1914 powiat sanocki, austriacka Prowincja Galicja, do 1939 powiat sanocki, województwo lwowskie.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Wieś lokowana przez księcia Jerzego II, jako wieś służebna grodu sanockiego Czerteżniki (gwarowo "rzemieślnicy") około roku 1339. W zapisach s-c-s w brzmieniu jako Чертежъ. Była to wieś królewska, należąca do klucza beskiego.

Alternatywna etymologia: czerteż to słowo pochodzenia wołosko-ruskiego związane z archaiczną gospodarką w Karpatach - wyrębem, wypalaniem i karczowaniem terenów zalesionych pod przyszłe osadnictwo.

Po roku 1848 nasiliły się procesy migracyjne ludności, 1848-1866 na Górne Węgry (dawna nazwa nieistniejącej wtedy Słowacji), w okolice Koszyc, Jasova), spowodowane rozwojem przemysłu hutniczego, pomiędzy 1866-1914 emigracja zarobkowa do USA.

W roku 1898 wieś liczyła 473 mieszkańców oraz 71 domów, pow. wsi wynosiła 3,35 km². We wsi znajdowała się również szkoła. Dziewięć lat później wieś liczyła już 351 mieszkańców (1907), wysoki odsetek emigrujących do USA.

W okresie od 1942 do 1943 wieś znalazła się w kręgu zainteresowań misji badawczej prowadzonej przez sekcję rasową i ludoznawczą Institut für Deutsche Ostarbeit z Krakowa. Badania prowadzono m.in. w miejscowościach Sanok, Nowotaniec, Mymoń, Besko i Czerteż.

Po II wojnie światowej przesiedlenia na Ukrainę w ramach wymiany ludności. Przesiedleńcy z Czerteża trafili następnie do wsi pod Drohobyczem m.in. do wysiedlonej z Polaków wsi Rychtycze.

Z Czerteża pochodził ksiądz I. Pidharbi członek kapituły Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny.

W Czerteżu w XX w. powstała RSP ( Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna ) " Jedność ", Ochotnicza Straż Pożarna, Szkoła Podstawowa, Sklep GS-u, oraz boisko sportowe.

Architektura

We wsi znajduje się zabytkowa cerkiew parafialna greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego. Zbudowana w 1742 r. jako trójkopułowa, przekształcona ok. poł. XIX wieku Dzwonnica wzniesiona w 1887 r. We wnętrzu zachowane pozostałości polichromii.

We wsi znajduje się także kościół pw. św. Antoniego.

Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XIX wiek : Bojko, Chłopik, Czerepuła, Dalak, Dziaczek, Galik, Jarosz, Kawarda, Kikta, Kitka, Drybak, Galik, Holiniak, Hryczyszyn, Husak, Huśka, Kaliniak, Kot, Krokosz, Kus, Litusiak, Mykita, Olenicz, Proc, Rytar, Tyszko, Trubko, Fedrońko, Car, Koćko, Krzywonos, Leśniak, Nilko, Pakis, Pasicznik, Sobota, Sokalski, Wajko, Wolański, Wysoczan, Zapotoczny, Halyk, Chrycyszyn, Drybak, Kit, Tyszko, Fecko, (...).