Gmina Poczesna

Gmina Poczesna to gmina wiejska w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie częstochowskim.

Siedziba gminy to Poczesna.

Według danych z 30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 12 470 osób.

Historia gminy Poczesna

Za Królestwa Polskiego gmina Poczesna należała do powiatu częstochowskiego w guberni piotrkowskiej. Gminę zniesiono w 1868 roku, a z jej obszaru utworzono gminy Bargły i Kamienica Polska. Przed 1880 gmina Kamienica Polska wchłonęła gminę Bargły. Natomiast w 1923 roku z gminy Kamienica Polska (wtedy już o obszarze gminy Poczesna sprzed 1868) wyodrębniono nową gminę Poczesna o podobnym zasięgu terytorialnym co gmina Bargły po 1868 roku.

Dzieje gminy Poczesna sięgają odległych czasów. Najstarsze wzmianki dotyczące Huty Starej, Nierady i Nowej Wsi pochodzą z XVIII w. Słowik był wymieniony w dokumencie z roku 1629, a Wrzosowa wspomniana przez Jana Długosza w roku 1470. Poczesna również pojawia się w pismach Długosza, ale pierwsza wzmianka o niej jako wsi królewskiej pochodzi z roku 1578.

W roku 1606 została w Poczesnej erygowana parafia. Poczesna należała do starostwa olsztyńskiego jako ośrodek jednego z czterech kluczy tego starostwa. Klucz poczeszyński zasilał skarb koronny znacznymi zyskami, było to 37% dochodów całego starostwa. Nic zresztą dziwnego, skoro do klucza należało 12 wsi, 5 folwarków, 4 wójtostwa i Częstochowa. Na skutek uchwały zbiorowej w 1797 roku Poczesna wraz z przyległościami znalazła się w zaborze pruskim. Okres napoleoński, który wkrótce nastąpił, szczególnie wojny między zaborcami Polski, a Francją doprowadził do zmiany granic na ziemiach polskich. Poczesna weszła w skład Księstwa Warszawskiego, a po klęsce Napoleona i po kongresie wiedeńskim stała się częścią Królestwa Kongresowego podległego Rosji.

W Królestwie Polskim Poczesna była siedzibą jednej z pięciu ekonomii rządowych regionu częstochowskiego.

W roku 1841 ukazem carskim część Ekonomii Poczeszyńskiej została ofiarowana rosyjskiemu generałowi Sobolewowi. Nie była to mała darowizna – ponad 3000 morgów ziemi. Pod koniec XIX wieku czynne już były w Poczesnej i Borku kopalnie rudy żelaza, a w związku z powstaniem Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej na początku XX wieku została założona cegielnia w Korwinowie.

Obecna gmina Poczesna jako pełnoprawna jednostka administracji państwowej została ustanowiona 24 lutego 1923 roku, obejmując wsie: Poczesna, Bargły, Zawisna i Dębowiec oraz folwarki: Poczesna, Adamów, Borek, Michałów, Młynek, osadę leśną Lepisz oraz lasy skarbowe obszaru 3332 morgi. Gmina wchodziła w skład powiatu częstochowskiego, województwa kieleckiego.

Rok 1939 był tragiczny dla ludności gminy tak jak dla ogółu narodu. Dekretem Adolfa Hitlera z 8 października 1939 roku teren gminy Poczesna wraz z dwunastoma innymi z powiatu częstochowskiego został wcielony do Rzeszy. Jedynie niewielka część okolic Wrzosowej pozostała w obrębie Generalnego Gubernatorstwa.

Po II wojnie światowej gmina Poczesna weszła w skład powiatu częstochowskiego, województwa kieleckiego, a od 1950 roku województwa katowickiego. W związku z reformą administracyjną kraju od 1 czerwca 1975 roku Poczesna należała do województwa częstochowskiego, od 1 stycznia 1999 r. stała się częścią powiatu częstochowskiego, województwa śląskiego.

Na terenie gminy znajduje się wiele pokopalnianych hałd i nieczynna sieć kolejki wąskotorowej łącząca dawne kopalnie rudy żelaza.

Położenie geograficzne

Gmina Poczesna położona jest w Obniżeniu Górnej Warty, na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej, która jest częścią Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Zachodnia granica gminy przylega do północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Granice gminy wyznacza sąsiedztwo z miastem Częstochowa oraz 5 gminami: Kamienica Polska, Starcza, Poraj, Konopiska, Olsztyn. Ogólna powierzchnia 6,013 ha, z czego większość gruntów zaliczana jest do klasy V, VI, a więc do gleb mało urodzajnych. Gmina liczy 12634 mieszkańców (2010), podzielona jest na 14 sołectw obejmujących 18 wsi, ma charakter przemysłowo-rolniczy. Stan mienia komunalnego wynosi 172 ha. W każdym z sołectwie określone zostały rejony do zabudowy, najliczniejsze we Wrzosowej i Poczesnej. Gmina wchodzi w skład Aglomeracji Częstochowskiej, zajmując trzecie miejsce co do gęstości zaludnienia, po Częstochowie i Rędzinach. Obszar gminy jest objęty przez Częstochowski Okręg Przemysłowy, czego przejawem były w XIX i XX wieku liczne kopalnie rud żelaza na terenie gminy, fabryka cementu czy cegielnia, obecnie zlikwidowane.

Ważnym elementem usytuowania geograficznego jest droga szybkiego ruchu Warszawa – Katowice. Przez gminę przebiega magistrala kolejowa Warszawa- Katowice.

Środowisko geograficzne jest dość jednolite dla całego obszaru. Wyjątek stanowią Wzgórza Wrzosowskie – 304 m n.p.m., leżące na krawędzi Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Krzyżujące się drogi w kierunku Zawiercia, Opola, Katowic i Częstochowy mają korzystny walor w rozwoju gospodarczym gminy.

Parafia Poczesna

Parafię erygował 12 lipca 1606 roku bp krakowski Bernard Maciejowski. Król Zygmunt III Waza ze swojego przywileju fundacyjnego uposażył parafię w ziemię – pole, które miało dać utrzymanie proboszcza. Parafia Poczesna powstała jako ogniwo diecezji krakowskiej. Tereny te od początku polskiej państwowości należały do Małopolski, historycznie to ziemia krakowska. Parafię wydzielono z parafii Zrębice. W pierwszym okresie jej istnienia tworzą ją wsie: Poczesna, Zawada, Niewdzięczna (później Zawisna), Radziątków (później Nierada), Raków (później Zawodzie). Dokument erekcyjny mówi, że wsie Niewdzięczna i Radziątków powstały na surowym korzeniu, zapewne to najbliższy czas ich powstania. Okolice na południowy zachód od Poczesnej były nie zasiedlone lub zasiedlone bardzo rzadko. Były to obszary leśne mieszane sosnowo-dębowe. Drewno wykorzystywano do wytwarzania żelaza oraz papieru w papierni w Poczesnej, którą założył w początkach istnienia parafii Joachim Ocieski starosta olsztyński. Odsłaniane tereny wykorzystywano przy zakładaniu nowych wsi. Powstałe miejscowości pojawiały się w różnych zapisach w księgach metrycznych lub też w dokumentach z lustracji parafii czy to starostwa.

Szkolnictwo w gminie Poczesna

Poczesna

Początki szkolnictwa w Poczesnej sięgają już XVIII wieku – pierwszy budynek szkolny został wybudowany w 1792 r. w oparciu o decyzje i środki Komisji Edukacji Narodowej. Wiek XIX to okres rozbiorów – nie ma państwa polskiego i polskie szkolnictwo praktycznie nie istniało. Ponowne nauczanie w Poczesnej ma związek z działalnością Polskiej Macierzy Szkolnej – stowarzyszenia, które powstało w 1905 r. W wykazie szkół Macierzy Szkolnej w 1906 r. Poczesna widnieje na pierwszym miejscu w regionie częstochowskim. W okresie międzywojennym w latach 1918-1939 istniała już szkoła 7-klasowa, która początkowo mieściła się w budynkach prywatnych. Nowy, piętrowy budynek szkoły (obecny ośrodek zdrowia) został wybudowany w 1937 r. – w tamtym czasie był to najokazalszy budynek w gminie. W czasie II wojny światowej nauczyciele mieszkający w Poczesnej prowadzili tajne nauczanie. 1 września 1945 r. rozpoczęła ponownie swoją działalność 7-klasowa szkoła podstawowa, która ma siedzibę w budynku wybudowanym przed wojną. Na początku lat 60. XX wieku w ramach ogólnopolskiego programu „Tysiąc Szkół na Tysiąclecie” rozpoczęto budowę nowoczesnego budynku szkolnego, którego otwarcie nastąpiło 1 września 1965 r. Dla podkreślenia związku naszych ziem z górnictwem szkole nadano imię zmarłego w 1963 r. pisarza Gustawa Morcinka, którego twórczość osadzona była w realiach tradycji górniczych Śląska. W latach 1999-2001 w wyniku reformy systemu edukacji w budynku funkcjonował Zespół Szkół Gminnych obejmujący Szkołę Podstawową i Gimnazjum. W 1999 roku oddano do użytku nowy budynek szkoły gimnazjalnej. Od 1 września 2001 r. po zlikwidowaniu Zespołów obie szkoły funkcjonują jako oddzielne placówki. W 2011 roku oddano do użytku nowy budynek szkoły podstawowej im. G. Morcinka. Szkoła Podstawowa położona jest w Kolonii Poczesnej.

Huta Stara B

Pierwsza szkoła w 1818 roku mieściła się w budynku prywatnym. W 1871 roku wybudowano budynek szkoły. W 1938 roku szkoła otrzymała nowy budynek. W 1960 roku otwarto nowy budynek szkoły, który w latach 2002/2003 przeszedł remont. Od 2008 roku Szkoła podstawowa im. Kazimierza Wielkiego i Gimnazjum im. Jana Pawła II tworzą Zespół Szkół.

Wrzosowa

W latach 1928-1929 wybudowano szkołę podstawową we Wrzosowej. Od 2008 roku szkoła podstawowa im. Mikołaja Kopernika i Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego tworzą Zespół Szkół.

Nierada

Od 1932 roku działa szkoła podstawowa w Nieradzie. Zajęcia początkowo odbywały się w prywatnych budynkach. W 1958 roku oddano do użytku nowy budynek.W latach 2004/2005 przeprowadzono jego remont, a w 2006 roku wybudowano salę gimnastyczną. Szkoła położona jest w Michałowie.

Słowik

Po 1945 roku nauczanie odbywało się w domach prywatnych. W 1960 roku oddano do użytku nowy budynek szkoły. W latach 2004/2005 przeprowadzono jego remont. Szkoła Podstawowa i Przedszkole tworzą Zespół Szkolno-Przedszkolny.

Instytucje oświatowe

Przedszkola

• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Słowiku: 18 nauczycieli, 33 uczniów
• Szkoła Podstawowa w Nieradzie – Przedszkole
• Przedszkole Publiczne we Wrzosowej: 7 nauczycieli, 62 uczniów
• Przedszkole Publiczne w Poczesnej: 10 nauczycieli, 83 uczniów
• Przedszkole Publiczne w Hucie Starej B: 7 nauczycieli, 75 uczniów
• Przedszkole Publiczne w Hucie Starej A: 5 nauczycieli, 42 uczniów

Szkoły Podstawowe

• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Słowiku: 17 nauczycieli, 113 uczniów
• Szkoła Podstawowa w Nieradzie
• Szkoła Podstawowa im. Kazimierza Wielkiego w Hucie Starej B: 23 nauczycieli, 148 uczniów
• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika we Wrzosowej: 23 nauczycieli, 147 uczniów
• Szkoła Podstawowa im. Gustawa Morcinka w Poczesnej: 27 nauczycieli, 230 uczniów

Gimnazja

• Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego we Wrzosowej: 21 nauczycieli, 130 uczniów
• Gimnazjum im. Jana Pawła II w Hucie Starej B: 13 nauczycieli, 88 uczniów
• Gimnazjum im. K.K. Baczyńskiego w Poczesnej: 25 nauczycieli, 199 uczniów

Biblioteki

• Biblioteka w Nieradzie
• Biblioteka Gminna we Wrzosowej
• Biblioteka Gminna w Poczesnej
• Biblioteka Gminna w Hucie Starej B

Gminne Centrum Kultury, Informacji i Rekreacji

Gminny Ośrodek Kultury w Poczesnej to pierwotna jego nazwa. Reaktywował on swą działalność po kilkuletniej przerwie , na mocy uchwały Rady Gminy Poczesnej z dnia 29 marca 1994 r. rozpoczynając działalność merytoryczną 2 maja 1994 r. Natomiast z dniem 28 maja 1998 r. rozszerzono zakres działalności o sport i rekreację tworząc jednostkę pod nazwą Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Poczesnej. Kolejna zmiana zakresu działań placówki to przekształcenie jednostki samorządowej w instytucję upowszechnienia kultury. 8.11.2005 r. Rada Gminy utworzyła instytucję pod nazwą Gminne Centrum Kultury, Informacji i Rekreacji w Poczesnej.

Gminny Zespół Ośrodków Zdrowia w Poczesnej

Publiczny zakład opieki zdrowotnej pod nazwą: Gminny Zespół Ośrodków Zdrowia w Poczesnej zwany dalej „ Zespołem” jest samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej. Organem założycielskim i sprawującym nadzór nad Zespołem jest Rada Gminy w Poczesnej. Siedziba Zespołu mieści się w Poczesnej ul. Szkolna 3. W realizacji statutowych zadań Gminny Zespół współdziała w szczególności z:

• Narodowym Funduszem Zdrowia
• ZOZ w Blachowni i innymi ZOZ-ami w zależności od potrzeb.

Gminny Zespół Ośrodków Zdrowia w Poczesnej obejmuje:

• Ośrodek Zdrowia w Poczesnej
• Ośrodek Zdrowia we Wrzosowej
• Ośrodek Zdrowia w Nieradzie

Ochotnicza Straż Pożarna

W gminie działa 6 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych. Są to jednostki typu S-2, które są wyposażone w niezbędny sprzęt gaśniczy oraz ratowniczy. Cztery z wymienionych jednostek są włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Są to jednostki z Poczesnej, Huty Starej A, Bargłów i Wrzosowej. Jednostki te zostały włączone do KSRG na podstawie porozumienia między komendantem rejonowym PSP, podmiotem tworzącym jednostkę – czyli Urząd Gminy oraz tą jednostką. W gminie Poczesna jest sześć jednostek OSP:

• OSP Poczesna
• OSP Huta Stara A
• OSP Bargły
• OSP Wrzosowa
• OSP Słowik
• OSP Nierada

We wszystkich jednostkach działa 284 strażaków czynnych, 22 wspierających, 20 honorowych. Razem jest 326 strażaków, w tym 3 kobiety. Na zawodach wojewódzkich, które odbyły się 31 maja 2008 roku drużyny z Nierady i Poczesnej reprezentowały powiat częstochowski. Sekcja kobiet z Nierady zajęła miejsce 9, a sekcja chłopców z Poczesnej ukończyła zawody na 7 miejscu.

Sport

Istotną rolę w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży i zagospodarowaniu wolnego czasu spełniają kluby sportowe:

• Olimpia w Hucie Starej „B” istniejąca od 1977 r. prowadzi sekcje piłki nożnej (młodzików, juniorów i seniorów) liczącą ok. 70 zawodników o przewadze młodzieży w wieku 15-16 lat. Zespół bierze udział w rozgrywkach A klasy w II grupie częstochowskiej. Prezesem zarządu klubu jest pan Łukasz Wlazło.
• LKS „Grom-Złota Dama” powstał w 2003 r. na bazie klubu „Grom” i „Złotej Damy”.

Sekcja tenisa stołowego i warcabów 100-polowych zrzesza ok. 50 zawodników w wieku od 7 do 60 lat. Prezesem zarządu klubu jest Artur Sosna, a trenerem warcabów 100-polowych pan Stanisław Markowski, tenisa stołowego Henryk Pałasz, wieloletni działacze społeczni.

• Gminny Klub Sportowy Grom Poczesna

Klub został utworzony w 2009 roku na bazie istniejącego dawniej klubu. Od sezonu 2009/2010 bierze udział w rozgrywkach ligowych Częstochowskiej „B” Klasy w której gra do dziś. Prowadzi sekcje piłki nożnej Juniorów Młodszych i Seniorów.

W gminie organizowany jest od 2007 roku turniej sołectw o Puchar Wójta Gminy w piłce nożnej.

Kolarstwo

Od 1 czerwca 1990 odbywa się w Poczesnej Ogólnopolskie Kryterium O Puchar Wójta Gminy Poczesnej. Zawody te są jednocześnie I Otwartymi Mistrzostwami Śląska w Kryterium. Od 2005 w Poczesnej odbywa się również Memoriał Adama Gryglewskiego.

Turystyka

• Przez gminę przebiegają szlaki rowerowe:

Korwinów - Poczesna

Szlak Dębowcówka, Częstochowa Kręciwilk - Poraj

Szlak Rowerowy "Przełomu Warty", Częstochowa Kręciwilk - Mstowa

• oraz szlaki piesze:

Szlak im. Barbary Rychlik, Korwinów - Jastrząb

Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty Wrzesień 1939, Częstchowa Kręciwilk - Janowa

Zabytki

Na tereni gminy znajdują się zabytki, m.in.

• drewniany dom w Hucie Starej B z 1867 roku
• kościół w Poczesnej wybudowany w latach 1870-1878
• kapliczka w Nowej Wsi z 1880 roku
• dawny pałac oraz dawne zabudowania cegielni w Korwinowie z 1887 oraz dawnej fabryki z 1901 roku
• domy fabryczne i założenie dworsko-parkowe we Wrzosowej z 1899 roku oraz dawne zabudowania fabryki cementu
• budynek Urzędu Gminy w Poczesnej wybudowany pod koniec XIX wieku
• kaplica w Poczesnej z 1914 roku
• młyn w Korwinowie z 1937 roku
• dworzec kolejowy w Korwinowie z lat 20 XX wieku
• dwór w Hucie Starej B z 1932 roku
• młyn w Korwinowie z 1937 roku

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Poczesna ma obszar 60,13 km², w tym:

• użytki rolne: 66%
• użytki leśne: 16%

Gmina stanowi 3,96% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Źródła

• Oficjalna strona gminy Poczesna

Sołectwa

Bargły, Brzeziny-Kolonia, Brzeziny Nowe, Huta Stara A, Huta Stara B, Kolonia Poczesna, Korwinów, Mazury, Michałów, Nierada, Nowa Wieś, Poczesna, Słowik, Wrzosowa, Zawodzie.

Pozostałe miejscowości

Dębowiec, Kolonia Borek, Młynek, Sobuczyna, Szymczyki, . Na terenie gminy znajdowała się w XVIII wieku wieś Całka, obecnie część Poczesnej oraz wieś Hutki, obecnie część Nowej Wsi. Na terenie Korwinowa znajdowała się osada Młyńskie Wały.

Sąsiednie gminy

Częstochowa, Kamienica Polska, Konopiska, Olsztyn, Starcza