Poręba Żegoty

Poręba Żegoty – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Alwernia.

Położenie

Przez wieś przebiega droga wojewódzka 780 Kraków - Chełm Śląski, wieś znajduje się w odległości 2 km na wschód od Alwerni.

Historia i zabytki

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi XIV wieku. W latach 1325 - 1327 miejscowa parafia wymieniona jest w wykazie zbiórki świetopietrza. Pierwszą wzmiankę o miejscowości spotykamy w dyplomie z 18 września 1373 roku (Kodeks Małopolski Piekosińskiego), w którym Krzywosąd, dziedzic Czarnej Poręby, sprzedaje sołtystwo w Porębie Czarnej braciom Michałowi i Mikołajowi, zaś między świadkami występuje Szegotha de Poramba. Pierwszy dokładny opis wsi pochodzi z aktu rozgraniczenia między Kamieniem, a Brodłami Piotra Szafrańca z 25 listopada 1419 roku. Długosz w opisie parafii w Tłuczani wymienia jako właściciela Kossowej Andrzeja de Zegoczina Poremba de domo et familia Waldroph. W XV wieku Poręba lub jej część nazywana wtedy Porąbką stanowiła własność biskupów krakowskich i należała do parafii św. Wojciecha w Jaworznie. Z łanów kmiecych, karczmy i zagród odprowadzano dziesięcinę w połowie plebanowi w Mysłowicach, zaś drugą plebanowi w Jaworznie. W 1581 roku wieś była własnością Piotra Porębskiego. Po Porębskich przeszła na rzecz rodziny Czernych, a później jako wiano w ręce Szembeków.

Na przełomie XIX wieku i XX wieku Poręba miała 182 domy, w których mieszkało 1454 ludzi (1437 wyznania rzymsko-katolickiego, oraz 17 wyznania mojżeszowego). Oprócz tego w posiadłości Zygmunta hrabiego Szembeka mieszkało 118 ludzi w 10 budynkach (111 wyznania rzymsko-katolickiego, oraz 7 wyznania mojżeszowego).

Parafia Poręba Żegoty obejmowała wtedy oprócz Poręby miejscowości: Alwernia, Okleśna, Brodła, Mirów i Podłęże z ogólną liczbą 4058 mieszkańców wyznania rzymsko-katolickiego oraz 292 wyznania mojżeszowego. Obecnie parafia rzymskokatolicka obejmuje wsie: Poręba Żegoty, Brodła i Mirów. Ponad 1% mieszkańców stanowią Świadkowie Jehowy należący do zboru Tenczynek i korzystający z zebrań religijnych w Sali Królestwa w Rudnie.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Kościół

Obecny kościół murowany pw. św. Marcina i Małgorzaty, który powstał w miejscu wcześniejszego, drewnianianego, ufundował Franciszek Szwarcenberg-Czerny wraz z biskupem krakowskim Szembekiem w roku 1762. W 1898 roku świątynię rozbudował krakowski architekt Zygmunt Hendel. Kościół jest jednonawowy, z wieżą zwięczoną baniastym hełmem. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na marmurowe ołtarze pochodzące z Katedry Wawelskiej, a przeniesione tu na przełomie XIX-XX wieku. Wyróżniają się także obrazy takich mistrzów jak: Michał Stachowicz i Wojciech Eliasz.

Pałac Szembeków

Drugim ważnym zabytkiem Poręby są ruiny pałacu należącego kolejno do Korycińskich, Szwarcenberg-Czernych oraz (do II wojny światowej) Szembeków. Pierwszy drewniany dwór powstał w tym miejscu w XVII stuleciu. Obecny rokokowo-klasycystyczny pałac powstał w kilku etapach pomiędzy końcem XVII wieku, a początkiem XX wieku, kiedy przebudował go architekt Tadeusz Stryjeński. W pałacu spalonym w 1945 roku i częściowo rozebranym, znajdowała się cenna biblioteka oraz bogate zbiory sztuki. W ostatnim czasie podjęto prace zmierzające do odbudowy pałacu. Zostały one jednak przerwane ze względu na wycofanie się nowego właściciela. W całości zachowała się jedynie oficyna, zamieszkana do dziś. W parku dworskim znajduje się zdewastowana kaplica-mauzoleum Szembeków z lat 1920-1922, z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W parku istniała też sztuczna grota z posągiem Neptuna. W otoczeniu pałacu, przy drodze w kierunku Alwerni widoczne są stawy rybne oraz kamienna figura św. Jana Nepomucena.

Gaudynowskie Skały

Pomiędzy Porębą-Żegoty a Brodłami znajdują się urokliwe Gaudynowskie Skały. Jest to jeden z najbardziej malowniczych odcinków Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Skały podzielone są głębokim i szerokim wąwozem. Odnaleźć tu można wiele roślin skalnych. Gaudynowskie Skały to wymarzony teren na rekreację i wypoczynek w bliskości z nieskażoną przyrodą.

Bibliografia

• Filip Sulimierski i Władysław Walewski - "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", Warszawa 1880-1914, tom VIII, strona 818