Pawłokoma

Pawłokoma (ukr. hist. Павлокома) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, w gminie Dynów, na terenie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Wieś należy do parafii w Dylągowej w diecezji przemyskiej.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Położenie

Wieś położna jest nad potokiem Łysa będącym dopływem rzeki San z prawego brzegu. Graniczy od zach. z Bartkówką, na płd. z Dylągową a na wschodzie częściowo z Sielnicą. Rzeka San otacza wieś od strony zach.-płn. i wschodniej w formie wygiętego łuku.

Historia

Pierwsza wzmianka w dokumentach o miejscowości Pawłokoma pochodzi z 13 października 1441 roku, kiedy w wyniku nadania królewskiego wieś została przejęta przez Mikołaja Kmitę.

Do 1918 wieś położona była w powiecie brzozowskim, w austriackiej prowincji Galicja. Własność większościową posiadał pod koniec XIX wieku Ludwik Skrzyński. Po roku 1918 wieś należała do pow. brzozowskiego, sąd pow. w Dynowie, sąd okręgowy w Sanoku. W roku 1921 wieś liczyła 1145 mieszkańców (865 Ukraińców, 272 Polaków i 8 Żydów), był tu cieśla, kołodziej, kowal, krawiec, szewcy, oraz trafika i gospoda.

W okresie do 1939 we wsi działała polska organizacja Strzelca oraz ukraińska Proswita. Bezpośrednio przed II Wojną Światową Pawłokoma liczyła 1370 mieszkańców, w tym 1190 Ukraińców, 170 Polaków i 10 Żydów.

II wojna światowa

Po 17 września 1939 wieś w wyniku ustalenia nowej granicy niemiecko-sowieckiej, znalazła się w strefie sowieckiej. 10 lutego 1940 rozpoczęły się pierwsze wywózki Polaków w głąb ZSRR. W okresie po kwietniu 1943 część ukraińskich mieszkańców zgłosiła się na ochotnika do 14 Dywizji Grenadierów SS. W okresie II wojny światowej od 1944 - maja 1945 na terenie wsi oraz ościennych dochodziło również do starć polsko-ukraińskich, których kulminacją były zbrodnie popełnione przez obie strony.

W kwietniu 1944 r. policja ukraińska z Jawornika Ruskiego aresztowała pięciu mieszkańców Pawłokomy pod zarzutem przynależności do AK i posiadania broni. Aresztowanymi byli: Jan Kuś, Jan Radon, Jan Ulanowski, Maria Ulanowska i Katarzyna Kocyło oraz jeden mieszkaniec z Dylągowej.

3 marca 1945 oddział polski pod dowództwem porucznika AK Józefa Bissa "Wacława" zamordował od 150 do 366 Ukraińców z Pawłokomy razem z grecko-katolickim księdzem Wołodymyrem Łemcio. Mord odbył się na cmentarzu obok miejscowej cerkwi.

W 1963 cerkiew została zrównana z ziemią przez miejscowych mieszkańców, a cmentarz zamieniono na wysypisko śmieci.

W maju 2006 prezydenci Polski i Ukrainy oddali cześć pomordowanym w Pawłokomie, uczestnicząc w uroczystościach odsłonięcia pomnika oraz wspólnej modlitwie upamiętniającej te zbrodnie.

Zobacz też

• Cerkiew Pokrowy Najświętszej Marii Panny w Pawłokomie

Bibliografia

• Iwan Fedak, wspomnienie w : Zakerzonnia - spohady wojakiw UPA, wyd. Archiwum Ukraińskie, Warszawa 1994, s.283-386
• Zdzisław Konieczny. Był taki czas. U źródeł akcji odwetowej w Pawłokomie. Przemyśl 2000. wyd. Archiwum Państwowego w Przemyślu.
• Petro Josyf Poticzny, Pawłokoma - istorija seła 1441-1947, Lviv, 2001
• K. Wolski, Gródek w Pawłokomie nad Sanem. "Z otchłani wieków" r. XXI. 1952. s.128-141.
• A. Żaki, O grodzie w Sielnicy "Pawłokomie" i innych warowniach małopolskich. "Z otchłani wieków" r. XXII: 1953. s.93-97