Szczawne

Szczawne – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza. Wieś lokowana w I poł. XV wieku, na prawie wołoskim, na wschodnim skraju pasma Bukowicy.

Wieś znajduje się na skrzyżowaniu dróg 889 z Sieniawy, przez Bukowsko z drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację.

Historia

Za czasów starożytnych przebiegał tędy szlak handlowy, o czym świadczą znalezione w Szczawnem monety z epoki cesarzy Trajana i Hadriana (100-138 r. n.e.).

Wieś lokowana na prawie wołoskim w 1437. Szczawne było siedzibą wołoskiego krajnika czyli zwierzchnika wszystkich osad wołoskich znajdujących się na terenie starostwa sanockiego, tworzyły one tzw. krainę. Miejscowość znacznie zniszczona w czasie napaści wojsk Rakoczego w 1657.

Do rozbiorów Polski, czyli do 1772 województwo ruskie, ziemia sanocka. Od 1772 należał do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji nazwie narzuconej przez zaborców. Do I wojny w 1914 starostwo powiatowe w Sanoku, powiat sądowy w m. Bukowsko.

W 1898 wieś liczyła 772 mieszkańców oraz 120 domów, pow. wsi wynosiła 9,78 km². We wsi funkcjonowała również szkoła, telefon, telegraf oraz linia kolejowa.

Siedziba parafii greckokatolickiej dekanatu sanockiego do ok. 1870, do której należały wsie: Kulaszne, Mokre, Wysoczany, Wysoczany i Kożuszne. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska. Stacja kolejowa w Szczawnem była jednym z ważniejszych miejsc podczas walk polsko-ukraińskich w listopadzie 1918. Od października 1939 do 1945 siedziba zarządu Gminy Szczawne w powiecie sanockim.

Po 1944 miejscowa ludność rusińsko-ukraińska zastała przesiedlona na Ukrainę oraz tzw. Ziemie Odzyskane. Parafia łacińska w Bukowsku do roku 1947, obecnie w Komańczy.

Do 1954 istniała gmina Szczawne. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Ze Szawnego pochodzili:

• Michał Groblewski, uczestnik powstania styczniowego z 1863, właściciel majątku Szczawne, w dworze Groblewski organizował również pomoc materialną dla powstania.

Związki i organizacje wyznaniowe

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Cerkiew filialna pw. Zaśnięcia Matki Bożej, należąca do parafii w Morochowie.

Turystyka

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XIX wiek : Adamek, Aleksa, Anuszkiewicz, Babiak, Baran, Brandt, Ceban, Chałupa, Chomczak, Chwostiak, Czaban, Czerniański, Dewczur, Dziama, Dzydzyk, Grumet, Guza, Hałuszczak, Harbist, Harchaj, Harwiek, Horun, Hrecko, Hryszko, Januk, Jaszyn, Jasin, Kicak, Kirek, Koral, Kołyk, Kowal, Krawczyszyn, Krupa, Maksimek, Melnik, Michalisko, Michalski, Midjak, Motko, Nestor, Oleksa, Onciszkanycz, Onyszkanycz, Onuszkowicz, Paliński, Papza, Paraszczak, Pengryn, Pepiak, Perun, Pituch, Siedlarski, Sawka, Solan, Słapaj, Stec, Tymczyszyn, Uhryn, Wach, Weis, Wernejowski,

Zabytki

• Dawna cerkiew greckokatolicka pw. zaśnięcia Matki Boskiej (ob. cerkiew filialna prawosławna) wzniesiona w latach 1888-1889. Równocześnie z cerkwią wzniesiona została drewniana dzwonnica. W 1925 we wnętrzu świątyni wykonano polichromię. Do 1947 posiadała kościół filialny w m. Kulaszne. W 1968 dokonano naprawy dachu cerkwi, a w 1973 remontowano dzwonnicę.

Źródła

• metryki greckokatolickie z lat 1784-1836
• metryki józefińskie z roku 1785.