Boksyce

Boksyce – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów.

Do 1954 roku istniała gmina Boksyce. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Części miejscowości noszą nazwy Dwór oraz Sławęcice.

Przez miejscowość przepływa rzeczka Węgierka, prawy dopływ Świśliny.

Historia

Nazwa miejscowości (w XIX wieku Boksice lub Bokszyce) wywodzi się od archaicznej formy słowiańskiego imienia własnego Boksa. Jest to nazwa patronimiczna, charakterystyczna dla okresu wczesnofeudalnego (kiedy to nastapiła ekspansja nazw miejscowych z przyrostkiem -ice), świadcząca o wczesnośredniowiecznym pochodzeniu wsi. Od niej wzięło swój początek nazwisko rodziny małopolskiej: Boksycki vel. Bokszycki herbu Tarnawa.

Z Boksyc pochodził żyjący w średniowieczu krakowski profesor Uniwersytetu Krakowskiego Jakub z Bokszyc, któremu Filip Kallimach poświęcił jeden ze swoich wierszy pt. Do Jakuba z Bokszyc.

Majątek Boksyce należał do rodziny Jasieńskich herbu Dołęga - potomków posłów na Sejm Wielki. Ostatnim właścicielem dworu był baron Zdzisław Horoch z Leszczan herbu Trąby (1884-1945) - mąż Emilii Jasieńskiej herbu Dołęga (1883-1970) - prawnuczki Mikołaja Jasieńskiego herbu Dołęga (1732-1827) z Wielkiej Jasiennej, od 1782 roku właściciela Bidzin (Jasieńscy z tej linii byli czołowym rodem szlacheckim w Sandomierskiem w XIX wieku). W Boksycach urodziły się również siostry Emilii Jasieńskiej - Zofia, Natalia i Maria, oraz jej dzieci: Tytus (1919-1945), Mieczysław (1921-1944) i Zofia (1922-2001). Tablice nagrobne zmarłych z rodziny Jasieńskich znajdują się w kościele parafialnym w Mominie.

Wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z końca XIX wieku, Boksyce (Boksice) były wsią i folwarkiem w powiecie opatowskim. Posiadały 15 domów, 258 mieszkańców, 795 mórg ziemi dworskiej i 74 morgi ziemi włościańskiej. Znajdował się tu urząd gminny.

Boksyce były siedzibą gminy o powierzchni 10 842 mórg, z czego ziemia dworska zajmowała 6435 mórg, a ziemia włościańska 4407 mórg.

W gminie znajdowały się: gorzelnia, młyn wodny, 4 wiatraki i szkoła początkowa. Sąd gminny okręgu IV miał swoją siedzibę w Kunowie, a stacja pocztowa w Ostrowcu Świętokrzyskim.

W skład gminy wchodziły wówczas: Biechów, Broniszowice, Gaj, Garbacz, Janowice, Jeżów, Kosowice, Kraszków, Łapiguz, Milejowice, Mirogonowice, Momina, Nagórzyce, Oczkowice, Rostylice, Sławęcice, Śnieżkowice, Strupice, Stryczowice, Wesołówka, Wierzbongowice, Witosławice i Wronów.

Z kolei w Księdze adresowej Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z 1928 roku czytamy, iż Boksyce, wraz z przynależnościami Garbacz i Momina, miały wówczas 302 mieszkańców, a stacja kolei żelaznej, urząd pocztowy, urząd telegraficzny i telefoniczny znajdowały się w Ostrowcu Kieleckim.

Ówczesnymi właścicielami ziemskimi w gminie Boksyce byli: baron Zdzisław Horoch (w jego posiadaniu znajdował się majątek Góra Witosławska wielkości 121 ha), Emilia Horochowa (majątek Boksyce wielkości 339 ha), sukcesorzy Konstantego Jagnińskiego (włości Garbacz – 574 ha), Gustaw Ośniałowski (majątki: Biechów – 143 ha, Śnieżkowice – 230 ha i Strupice – 196 ha), Józefa Reklewska (włości Witosławice – 159 ha), Roman Reklewski (majątek Wronów – 174 ha) i Wincenty Reklewski (majątki Kosowice – 101 ha i Mirogonowice – 243 ha).

W gminie byli dwaj kowale: W. Kędziora i J. Sikora (ich kuźnie znajdowały się w Garbaczu), młynarz Z. Godlewski z Mominy, dwaj murarze: J. Kidoń oraz A. Kotwa (obaj z Garbacza), sklep z artykułami spożywczymi Zgoda w Boksycach (właściciel W. Olech) oraz trzy wiatraki (należące do St. Cichockiego, H. Kota i J. Łukasiewicza).

W okresie PRL funkcjonowała tu Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna.

Przez Boksyce przebiegała trasa wyścigu Grand Prix Ostrowca Świętokrzyskiego w kolarstwie szosowym rozegranego 25 czerwca 2000 roku.

Zabytki

W miejscowości znajduje się zespół dworski z początku XX wieku, wpisany do rejestru zabytków województwa świętokrzyskiego w dniu 31 sierpnia 1989 roku pod numerem 1054 (obecnie w posiadaniu prywatnym):

• dwór alkierzowy z 1916 roku w stylu dworkowym,
• pozostałości murowanego ogrodzenia,
• figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
• park z XIX wieku (nr rej. 597 z 12 grudnia 1957 roku),
• najbliższe otoczenie (pozostałości folwarku).

W okolicy dworu znajdowały się także kuźnia, czworaki oraz stawy dworskie (dziś zarastające).

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom I, Str 296.
• Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
• Księga adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1928.