Gudzisz

Gudzisz (niem. Kutzdorf) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Boleszkowice. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego. Wieś o charakterze owalnicy.

Nazwa

Gutistorp 1262; Kurtstorp 1449; Küstzstorp 1451

Środowisko przyrodnicze

Użytek ekologiczny „Torfowisko Gudzisz” – obiekt zabezpieczony w 1997 r.; w ramach projektu WWF "Zielona wstęga Odra Nysa" (zgłoszenie Maciej Sałański, ówczesny nauczyciel szkoły podstawowej w Gudziszu) opracowana została dokumentacja przyrodnicza i projekt rezerwatu przyrody. Powołany jako użytek ekologiczny rozporządzeniem wojewody gorzowskiego z 10.12.1998 r. (Dz. U Województwa Gorzowskiego Nr 20, poz. 268 z 14. 12. 1998 r.). Obszar chroniony znajduje się 1 km na płd.-wsch. od wsi Gudzisz w oddz. leśnym nr 197g Leśnictwa Reczyce i oddz. leśnym nr 212 b Leśnictwa Drzewice. Łączna powierzchnia 15,73 ha. Celem ochrony jest zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych torfowiska ze zbiorowiskami o charakterze naturalnym, z rzadko spotykanymi, zagrożonymi i chronionymi gatunkami roślin. Przedmiotem ochrony jest proces sukcesji pierwotnej (zarastanie zbiornika wodnego, rozwój torfowiska), fitocenozy torfowiskowe i leśne. Użytek stanowi kompleks mokradeł i niewielkich oczek wodnych pokrytych płatami osoki aloesowej i grążela żółtego, z otaczającymi je torfowiskami i płatami nieużytkowanej roślinności wodnej, szuwarowej, mszarnej, zaroślowej z wierzbą i olsem porzeczkowym, z licznymi, rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i zwierząt. Na terenie zarastającego jeziora torfowiskowego wierzba biała o obw. 650 cm; legowisko i żerowisko żurawi, czarnych bocianów, gęgaw, perkozów rdzawoszyich i innych ptaków. Ze względu na przylegające od wschodu grunty orne, użytek jest zagrożony spływem biogenów z pól uprawnych i eutrofizacją obiektu. Wskazania ochronne: wyłączenie z użytkowania gospodarczego zarośli wierzbowych, brzozowo–sosnowo-olszowych i olszyn; zakaz odwadniania obiektu; wprowadzenie bariery biogeochemicznej od wschodu poprzez zalesienie otoczenia użytku.

Historia

• 31.12.1262 – pierwsza wzmianka pod nazwą Gutistorp. Jan i Otton z dynastii askańskiej zawierają ugodę z Widekindem (Widekinusem), mistrzem templariuszy w Niemczech i krajach słowiańskich, na mocy którego templariusze w zamian za zrzeczenie się praw do miejscowości leżących przy drodze do Gorzowa (oppidum – prawdopodobnie przedlokacyjna osada targowa pod Kostrzynem, Kłośnica, Warniki, Dąbroszyn, Pudignowe i Witnica) oraz dóbr komandorii w Myśliborzu, otrzymują potwierdzenie posiadania komandorii chwarszczańskiej wraz z dziesięcioma wsiami (Bogusław, Carkzowe?, Cychry, Dargomyśl, Dębno, Gudzisz, Krześnica, Nyvik?, Oborzany, Sarbinowo). Formą zadośćuczynienia jest dodatkowo wieś Kaleńsko w ziemi kostrzyńskiej, będąca wcześniej w posiadaniu rycerskim
• 02.05.1312 – rozwiązanie zakonu templariuszy bullą Ad providam papieża Klemensa V
• 1312 – posiadłości templariuszy na obszarze Marchii zajmują margrabiowie brandenburscy
• 1318 – w układzie zawartym w Cremmen, negocjowanym przez przedstawicieli przeora niemieckiego Pawła z Modeny i Leonarda de Tiburtis, margrabiowie brandenburscy potwierdzili joannitom posiadanie dóbr templariuszy
• XV w. – majątek rycerski Hansa Brederto i Ulricha v. Scheningen
• Ok. 1451 – majątek przejmują joannici z Chwarszczan
• 1532 – na terenie Nowej Marchii wprowadzono protestantyzm jako religię obowiązującą
• 15.06.1540 – komandoria Chwarszczany przejęta przez margrabiego Jana z Kostrzyna od joannitów, którzy zostają zmuszeni do przeniesienia konwentu do Świdwina. W Chwarszczanach zorganizowano siedzibę domeny państwowej, do której należały wsie Dębno, Drzewice, Kaleńsko, Chlewice, Gudzisz, Szumiłowo, Krześnica i Sarbinowo.
• 1718 – w Gudziszu osadzony jest sołtys (na 2 łanach), 4 gospodarzy (po 2 łany), 13 zagrodników (po 1 łanie), karczmarz (3 łany), 8 chałupników. Oprócz zbóż uprawia się chmiel.
• 24.08.1758 – oddziały pruskie prowadzą w okolicy Gudzisza działania mające przekonać Rosjan, iż od tej strony rozpocznie się atak na ich pozycje. W tym czasie przy wschodnim skraju wsi stacjonują oddziały kozackie.
• 25.08.1758 – prusko-rosyjska bitwa pod Sarbinowem, która rozegrała się na polach położonych między Sarbinowem, Gudziszem, Chwarszczanami i Cychrami. Wieś nie ucierpiała w wyniku bitwy.
• 1774 – do szkoły uczęszcza 60 dzieci. Dane z tego okresu mówią o olejarni, foluszu i garbarni.
• 1809 – we wsi sołtys, 5 bauerów, 13 zagrodników, 8 chałupników, 20 komorników, szewc; liczba mieszkańców wynosi 271 osób, liczba domów 37. Rozebrany zostaje stary kościół szachulcowy.
• 1845 – wzniesiono nowy kościół na miejscu wcześniejszej świątyni. Prawdopodobnie w tym okresie nastąpił rozwój wsi w kierunku płd.-wsch.
• 1921-22 – powstanie elektrowni, na bazie wcześniejszych urządzeń hydrograficznych (na miejscu starego foluszu). Równocześnie z budową elektrowni – w zabudowie zwartej – wzniesiono mechaniczną olejarnię.
• 1 ćw. XX w. – wybudowano nową szkołę
• 05.02.1945 – zajęcie wsi przez przez wojska 5 Armii 1 Frontu Białoruskiego; obiekty przemysłowe nie zostają zniszczone
• 08.02.1948 – poświęcenie kościoła jako świątyni rzymskokatolickiej pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Koniec lat 50 XX w. – olejarnia zostaje rozebrana; na jej fundamentach powstaje zaplecze techniczno-socjalne elektrowni

Ludność

Gospodarka

• Zakład Energetyczny Gorzów S.A. Elektrownia Wodna "Gudzisz" – zlokalizowana na ok. 13 km licząc od ujścia rzeki Myśli. Obiekt ten powstał w latach 1921-22 na bazie wcześniejszych urządzeń hydrograficznych i bez przerw działa do dnia dzisiejszego; prezentuje oryginalny reprezentatywny dla lat 20 XX w. model hydroelektrowni przepływowej o wybitnych walorach historyczno-technicznych. Stopień wodny składa się z następujących elementów: elektrownia wodna, jazy piętrzące, jaz roboczy, zbiornik wodny, stanowisko dolne, rozdzielnia i transformatorownia. Ogólna moc osiągnięta to 170 kW. Elektrownia włączona jest w ogólna sieć energetyczną.
• Na terenie sołectwa funkcjonuje 45 gospodarstw rolnych, nastawionych głównie na produkcję roślinną. Struktura użytków rolnych (2004):

• Usługi leśne
• Usługi stolarskie
• Sklep spożywczo przemysłowy
• Złoże kruszywa naturalnego Gudzisz – eksploatacja zakończona. Zasoby przemysłowe w Bilansie (2002) 1.268 tys. ton, pierwotnie zasoby geologiczne wg dokumentacji z 1976 r. wynosiły 1.536 tys. ton. Wyrobisko poeksploatacyjne zostało poddane pracom rekultywacyjnym (zbiornik wodny + zalesienie). W rejonie wsi Gudzisz na skarpie południowego wysokiego brzegu doliny Myśli funkcjonuje dzikie wyrobisko piasków, eksploatowane okresowo. Misa wyrobiska posiada powierzchnię ca 0,1 ha, a ściany osiągają wysokość do 6 m. W dnie wyrobiska gromadzone są odpady budowlane. Wskazana rekultywacja poprzez procesy renaturalizacji (skarpy) i zalesienia dna wyrobiska.

Organizacje i instytucje

• Wiejskie Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne "Moja Szkoła" w Gudziszu
• Ochotnicza Straż Pożarna

Edukacja

• Szkoła podstawowa (kl. „0”–III); nowy obiekt wzniesiony na płn.-zach. od starej szkoły (w bezpośrednim sąsiedztwie). Uczęszczają tu również dzieci ze wsi Chwarszczany i Reczyce
• Dzieci i młodzież uczęszczają do szkoły podstawowej (kl. IV-VI) i gimnazjum w Boleszkowicach.

Wyznania

Kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sarbinowie

Atrakcje turystyczne

• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – neogotycki, zbudowany w miejscu wcześniejszej ryglowej świątyni w 1845 r., z nieregularnych głazów narzutowych oraz cegły maszynowej, na rzucie prostokąta, bez wieży, z prostokątną zakrystią od północy oraz z pięcioboczną absydą przylegającą do ściany wschodniej. Wejście główne od strony zachodniej, fasada flankowana ceglanymi lizenami ozdobiona ostrołukowymi blendami i oknami, zwieńczona schodkowym szczytem. Poświęcony 08.02.1948 r. jako świątynia rzymskokatolicka.
• Cmentarz wiejski – czynny, założony na pocz. XX w., na płd. od zwartej zabudowy
• Cmentarz przykościelny – nieczynny, w centrum wsi
• Dawny pomnik ofiar I wojny światowej – zlokalizowany na nawsiu (na wsch. od kościoła); na historycznym cokole współczesna figura Matki Boskiej (postawiona po 1945 r.).
• Obiekty w gminnej ewidencji zabytków: budynki mieszkalne nr 50, 51, 52, 54, 59, 60, 77 (dawna szkoła)
• W pobliżu elektrowni na lewym brzegu Myśli wiąz – pomnik przyrody, o obw. 630 cm
• Dąb w centrum wsi, o obw. 390 cm
• Staw karpiowy – prywatny, na terenie zrekultywowanego wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego ze złoża Gudzisz.
• Między Gudziszem a Reczycami przy „Modrzewiowym Lesie” – punkt widokowy „Koniec Świata”.