Solec nad Wisłą

Solec nad Wisłą – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie lipskim, w gminie Solec nad Wisłą.

Do 1954 roku siedziba 2 gmin: Solec i gminy Dziurków. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Solec nad Wisłą.

Solec położony jest u ujścia rzeczki Krępianki do Wisły. Baza danych TERYT wyszczególnia dwie części miejscowości: Podole, położone w północnej części miejscowości, w pobliżu rzeki Krępianki oraz Podemłynie - południową część Solca, której nazwa pochodzi od starego młyna na rzece Krępiance (obecnie w ruinie). Do wsi przynależy przysiółek Kazimierówka, położony przy lesie ok. 3 km na zachód od Solca.

Solec posiadał prawa miejskie w latach ok. 1347-1869. Mimo braku praw miejskich, zarówno układ miejscowości (z centralnym rynkiem), liczne zabytki, jak i mentalność mieszkańców sprawiają, że Solec bardziej przypomina miasto niż wieś. Solec odpowiada definicji osady typu miejskiego i w dalszym ciągu przez wielu mieszkańców jest określany mianem osada, a nie wieś.

Nazwa miejscowości

Według pierwszych (wczesnośredniowiecznych) zapisów, nazwa miejscowości brzmiała Solca. Pochodzenie nazwy łączone jest z handlem solą. W okresie panowania dynastii Piastów stosowano nazwę Solec, później za Jagiellonów dodano drugi człon nazwy (Solec Sandomierski lub Solec Radomski). Na pocz. XIX w. powrócono do nazwy Solec, a następnie dla odróżnienia od innych miejscowości związanych z handlem solą (np. Solec Kujawski) przyjęto nazwę Solec nad Wisłą, która obowiązuje do dziś.

">edytuj] Historia

Solec jest miejscowością o wielowiekowej historii. Po raz pierwszy Solec został wymieniony w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej jako gród należący do arcybiskupa gnieźnieńskiego. W XII w. Solec przeszedł we własność zakonu bożogrobców, od których został w 1325 r. wykupiony przez Władysława Łokietka. Ok. 1347 r. Kazimierz Wielki ulokował tu miasto na prawie magdeburskim. W okresie jego panowania wybudowano tu m.in. zamek obronny oraz przebudowano kościół parafialny. W XV i XVI w. Solec otrzymał przywileje w zakresie handlu solą i organizacji jarmarków. Przywileje te zostały potwierdzone za panowania Zygmunta Starego. W latach 1615-1627 Krzysztof Zbaraski mocno rozbudował Solec, przebudowując m.in. zamek w rezydencję w stylu renesansowo-barokowym, budując klasztor i przebudowując kościół parafialny. 30 lat później, podczas potopu szwedzkiego Solec uległ prawie całkowitemu zniszczeniu (z 246 domów zostało 6 na obrzeżach miasta, prawie całkowicie zniszczono zamek). W XVIII w. nastąpiła powolna odbudowa Solca, w tym zamku i kościołów. W 1866 r. utworzono szkołę średnią (po pożarze pierwotnej budowli w latach 1886-1888 wybudowano obecny gmach). W 1869 r. Solec stracił prawa miejskie. Podczas II wojny światowej w budynku szkoły średniej znajdował się obóz Baudienstu. Wyzwolenie Solca miało miejsce w styczniu 1945 r.

Zabytki

W Solcu znajdują się następujące zabytki sakralne:

• Kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP z XIV w. w stylu gotyckim, przebudowany w XVI/XVII w. w stylu późnorenesansowym. We wnętrzu późnorenesansowy ołtarz z pocz. XVII w. z obrazem Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1600 r. W nawie bocznej kamienna chrzcielnica z 1624 r. Na uwagę zasługują także drzwi – zarówno wejściowe z ciekawymi okuciami, jak i metalowe drzwi z boku kościoła prowadzące do zakrystii z wykutą datą 1563, poorane pociskami wojen ostatnich kilkuset lat. Z murów za kościołem rozciąga się widok na łąki i dolinę Wisły. Przy kościele także zabytkowa plebania z 1898 r.

• Kościół (dawny klasztor) oo. Reformatów z 1626 r., wielokrotnie restaurowany. Do 1864 roku należał do zakonu reformatów (w 1864 r. zakon w Solcu zlikwidowano, a posiadłości przejęły władze państwowe). W kościele wczesnobarokowy ołtarz główny z piaskowca z obrazem św. Stanisława z Piotrowinem. Obecnie kościół pełni funkcje pomocnicze – odprawiają się tu jedynie msze o godz. 10 w niedziele poza sezonem grzewczym. Do wczesnobarokowego Kościoła wchodzi się przez prostokątny dziedziniec, w którego krużgankach dawniej były stacje Drogi Krzyżowej. Do kościoła przylegają zabudowania poklasztorne, obecnie w administracji Liceum.
• Cmentarz pw. św. Barbary przy ul. Łoteckiego z barokowym kościołem cmentarnym składającym się z części drewnianej (z XVI w.) oraz części murowanej dobudowanej w XVIII w. (data 1768 umieszczona nad wejściem do kościoła zapewne oznacza rok jego rozbudowy). Na cmentarzu liczne nagrobki z XIX wieku. Najstarszy nagrobek Katarzyny z Kossowskich Chełkowskiej pochodzi z 1830 roku i ma formę cippusa z klasycystyczną dekoracją .
• Krzyże przydrożne, kapliczki i figury, m.in. figura św. Jana Nepomucena na Podemłyniu z 1784 r. czy krzyż z piaskowca na Podolu z 1846 r.

Wśród zabytków niesakralnych na szczególną uwagę zasługują ruiny zamku.

• Zamek został wybudowany w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego i miał za zadanie strzec przeprawy przez Wisłę. W XV w. zamek został rozbudowany, a w XVI w. (1615-1627) gruntownie przebudowany przez Krzysztofa Zbaraskiego w renesansowo-barokową rezydencję. Zamek (podobnie jak prawie cały Solec) uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego. W XVIII w. został co prawda odbudowany, ale od tego czasu ulegał stopniowemu zniszczeniu. Obecnie ruiny nie prezentują się okazale – zachowały się jedynie fragmenty murów i wieży narożnej.

• Komendaria (Dom z podcieniami) z 1787 r. (wyremontowany w latach 70. XX wieku) znajduje się na pl. Bolesława Śmiałego, nieopodal Kościoła farnego i plebanii. Budynek jest parterowy (z użytkowanym strychem), drewniany, szczyt oparto na 4 kolumnach. Obiekt pierwotnie należał do probostwa (mieszkanie komendarza), potem zmieniał swoją funkcję (zajazd, karczma, szkoła podstawowa). Obecnie siedziba m.in. Gminnego Ośrodka Kultury. Za budynkiem jest plac zwany Wikaryjką - do niedawna mieścił się tam zdziczały sad, obecnie miejsce spotkań i doskonały punkt widokowy na zamek oraz tereny nad Krępianką i Wisłą.
• Ratusz z XIX w., obecnie siedziba Urzędu Gminy w Solcu nad Wisłą.
• Liceum Ogólnokształcące z 1888 r. (szkoła średnia - Seminarium Nauczycielskie - została założona w 1866 r., pierwotny budynek spłonął; w 1888 r. został oddany budynek, który dotrwał do dziś). W czasie II wojny światowej w budynku stacjonowała najpierw niemiecka jednostka wojsk lotniczych, a następnie ulokowano tam obóz Baudienstu. 28 października 1942 r. oddział Batalionów Chłopskich uwolnił ponad 300 "Junaków" z tego obozu.

Okolice

W pobliżu Solca (w Kolonii Raj - przysiółku Kolonii Nadwiślańskiej) znajduje się także kościółek pw. św. Stanisława Biskupa, którego historia sięga wydarzeń z XI w., kiedy to w miejscu, gdzie stoi odbywał się prawdopodobnie sąd nad Piotrawinem. Obecnie odprawiana jest tam tylko jedna msza w roku, w dniu święta św. Stanisława.

Po drugiej stronie Wisły znajduje się miejscowość Piotrawin, zaś w granicach gminy Solec, przy ujściu rzeki Kamienna, popularna wśród wędkarzy wieś Kępa Piotrowińska.

Sport

• Piłka nożna - MLKS Wisła Solec – Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Wisła Solec.

Komunikacja

• Główne drogi dojazdowe do Solca to droga nr 747 (z Iłży) oraz droga nr 754 (z Ostrowca Świętokrzyskiego).
• Jedyną formą komunikacji zbiorowej w Solcu są autobusy. Solec ma bezpośrednie połączenie autobusowe m.in. z Warszawą, Tarnobrzegiem, Radomiem, Kielcami, Lublinem, Mielcem (z przystanku Solec Podemłynie) oraz z Ostrowcem Świętokrzyskim.
• 2 km od Solca, w miejscowości Kłudzie znajduje się przeprawa promowa przez Wisłę czynna przez większość roku (z wyjątkiem okresów, gdy przeprawa nie jest możliwa np. wskutek zlodzenia rzeki) i dostępna dla pieszych, jednośladów oraz samochodów.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Solcu nad Wisłą