Kamienica (województwo opolskie)

Kamienica (niem. Kamitz, 1936–45 Grenztal) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie nyskim, w gminie Paczków.

Geografia

Kamienica położona jest na Przedgórzu Paczkowskim u stóp północnych zboczy Gór Złotych (cz. czeska: Ryhlebské Hory) w dolinie największej erozyjnej doliny rzecznej spośród południowych dopływów Nysy Kłodzkiej, nad trzeciorzędowym ciekiem o nazwie Kamienica (cz. czeska. to Bily Potok). Największe jej dopływy to Olchowiec i Wierzbica.

Kamienica reprezentuje typ wsi leśno – łanowej. Wieś rozciąga się na całej niemal długości doliny rzecznej od granic Paczkowa, który leży na styku płaskodennej doliny rzecznej – Pradoliny Nysy (Obniżenia Otmuchowskiego) od północnego wchodu, w kierunku zachodnim do granicy z Republiką Czeską. Leży na wysokości 240-300 m n.p.m. Na całej swojej długości wieś zajmuje powierzchnie Przedgórza Paczkowskiego.

Kamienica reprezentuje obecnie typową wieś podmiejską o charakterze mieszkaniowo-rolniczym, z tendencją wzrastającego ruchu budowlanego, z zabudową łańcuchową zachowana od średniowiecza, z charakterystycznym pasowym układem pól (parcel) wewnątrz których zlokalizowane są zagrody. Budynki gospodarcze najczęściej połączone są z zabudowaniami mieszkalnymi. Kamienica wydłużona jest zgodnie z kierunkiem przepływającej przez nią rzeki Kamienicy tj. z południowego zachodu na północny wschód. Na całej długości układ rzeki pokrywa się z osią drogi.

Historia

Badania archeologiczne prowadzone na terenie gminy Paczków pozwoliły ustalić, że tereny zajęte przez dzisiejszą wieś były zamieszkane już od czasów młodszej epoki kamienia. Na granicy administracji dzisiejszego Paczkowa w widłach Nysy Kłodzkiej oraz rzeki Kamienicy istniała pomiędzy IX a XII wiekiem osada oraz prawdopodobnie grodzisko. W wieku XIII powstało obok niego warowne miasto Paczków jako najdalej na zachód wysunięte miasto Księstwa Nyskiego. Jednocześnie powstała wieś Kamienica. Założona została na terenie leśnym, po wykarczowaniu lasów w pradolinie rzeki (świadczy o tym m.in. obecność aż 68% gleb powstałych pod wpływem roślinności leśnej – głównie lasów iglastych). Zabudowa wsi reprezentuje – zachowaną od średniowiecza – typową zabudowę łańcuchową (tzw. łańcuchówkę), czyli typ wsi powstałej w okresie kolonizacji na prawie niemieckim tj. od XIII do XIV w. Potwierdza to fakt istnienia wsi w źródłach pisanych już w wieku XIII, oraz fakt istnienia parafii od roku 1326.

Pierwszą historyczną nazwą wsi była Cameniza (1284 r.) następnie wieś nazywała się kolejno: Kempnitz (ok. r. 1300) Kamitz (do 1936 r.) oraz Grenztal (od r. 1936 do r. 1945). Nazwa miejscowości pochodzi od rzeczownika kamień. Zabudowa wsi osadzona w dolinie rzeki ciągnie się od granic administracyjnych Paczkowa do granicy z Republiką Czeską i przecięta linią granicy przechodzi w wieś o podobnej zabudowie – Bílá Voda (Waissewasser) oraz Růženec (Rosenkranz) – powstałe również w XIII wieku.

Rozwój wsi jako, paradoksalnie, hamowało bezpośrednie sąsiedztwo Paczkowa jako większego ośrodka. Wieś dotykana była klęskami nawiedzającymi miasto (powódź w 1333, zaraza w latach 1348-1350, najazd Husytów w 1428) i nie rozwijała się. W roku 1579 przekształcono parafię Kamienica w filię parafii Gościce. W czasie wojny trzydziestoletniej wieś została niemal doszczętnie zniszczona. W 1779 wieś zaatakowali i splądrowali Chorwaci. Ponownie Kamienica (Kamitz) stała się samodzielną parafią dopiero w roku 1850.

Usytuowanie wsi przy ważnym szlaku komunikacyjnym z Nysy do Kłodzka, będącym fragmentem tzw. Trasy Podsudeckiej było ważnym czynnikiem determinującym szybszy rozwój wsi.

W roku 1840 wieś otrzymała utwardzoną nawierzchnię, której znaczenie wzrosło po uzyskaniu stałego połączenia pocztowego Nysy z Kłodzkiem w roku 1917. W latach międzywojennych uruchomiono linię autobusową z Paczkowa do Złotego Stoku. W początkach 1945 roku przez Kamienicę przeszły 2 tzw. marsze śmierci, do Bilej Vody za granicą gdzie pozostałych przy życiu więźniów hitlerowcy zamordowali i złożyli z mogile zbiorowej na cmentarzu po stronie czeskiej.

Kamienicę wraz z Paczkowem wyzwoliły 9 maja 1945 r. oddziały 245 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej. W latach 1945 – 47 Kamienicę zasiedlano przesiedleńcami – głównie z Żywiecczyzny (z okolic Rajczy, Wisły, Milówki i Kamesznicy) a także z terenów, które znalazły się po 1945 w ZSRR. W roku 1945 wieś była siedzibą gminy.

Od 1945 roku działa tu szkoła podstawowa, a od roku 1946 przedszkole. Od roku 1946 działają: ochotnicza straż pożarna, koło gospodyń wiejskich (pierwsze na Ziemi Nyskiej), wiejski dom kultury wraz filią Biblioteki Publicznej w Paczkowie. Ludowy Zespół Sportowy – Kamienica Nyska (obecnie w lidze "A" piłki nożnej), działa od roku 1950. Od roku 1975 działa Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, która został wchłonięta przez RSP Wilamowa i działa obecnie jako jej gospodarstwo.

W roku 1984 powołano do życia Radę Sołecką, a w końcu lat dziewięćdziesiątych Towarzystwo Przyjaciół Kamienicy.

W roku 1991 wieś została zaopatrzona w wodociąg. W roku 1997 została poważnie uszkodzona przez powódź. W roku 2002 dokończono wieloletnią budowę nitki zachodniej obwodnicy Paczkowa i Kamienicy, dzięki czemu droga krajowa nr 46 z Nysy do Kłodzka nie przebiega już przez centrum wsi. W roku 1784 wieś zamieszkiwało 918 mieszkańców, w latach kolejnych: 1875 r. – 1549 mieszkańców, 1895 r. – 1260, 1939 r. – 1184, 1945 r. – poniżej 100 mieszkańców, 1990 r. – 1320, 2000 r. – 1290 i w 2004 roku – 1297 mieszkańców.

Stan obecny

Wszystkie ważniejsze budynki użyteczności publicznej (sklepy, bar, kościół, biblioteka, szkoła itd.) zlokalizowane są w centralnej części wsi, co ma ogromne znaczenie funkcjonalne. Większość upraw to zasiewy pszenno-buraczane i pszenno-ziemniaczane. Kamienica jest najdalej wysuniętą miejscowością województwa opolskiego i leży w całości w strefie nadgranicznej. W najbliższym sąsiedztwie miejscowości znajduje się drogowe przejście graniczne Bíli Potok – Paczków (ok. 4 km) oraz przejście małego ruchu granicznego Złoty Stok – Bila Voda (ok. 2 km). Powierzchnia ogółem sołectwa Kamienica to 1278 ha (cała gmina Paczków – 7870 ha) z czego użytki rolne stanowią 1174 ha. Kamienica jest największą wsią gminy, zarówno pod względem powierzchni jak i pod względem liczby mieszkańców.

We wsi w roku 2004 prowadzonych jest 7 sklepów spożywczych, 3 sklepy przemysłowe, bar, 2 zakłady kowalskie, 2 zakłady ogólnobudowlane i agencja pocztowa. Parafia rzymsko-katolicka pw. Św. Jerzego skupia 1250 wiernych z Kamienicy i posiada swoją filię w sąsiedniej wsi – w Kozielnie.

W roku 2002 działalność zakończyły: placówka Poczty Polskiej oraz Wiejski Ośrodek Zdrowia – Punkt lekarski Kamienica. Wieś zamieszkuje 1297 mieszkańców, co stanowi 23% ludności wiejskiej w liczącej ok. 14 tys. gminie.

Zabytki

We wsi znajduje się XX-wieczny (zbudowany 1914 r.) kościół pw. Św. Jerzego, który wewnątrz posiada barokowo-rokokowe wyposażenie z XVIII/XIX w. (ołtarze, obrazy, rzeźby, ambona, organy, chrzcielnica). Kościół otacza mur kamienny z dwiema bramami – południową z XVI w., przebudowana w XVIII w. z renesansową attyką i wschodnią z XVIII w. ze stojącą obok drewnianą wieżyczką. Są to pozostałości po XIV-wiecznym drewniano-kamiennym kościele (wzmiankowanym w 1666 roku) również pw. św. Jerzego, wybudowanym w miejscu gdzie prawdopodobnie znajdowała się pierwsza świątynia wsi (powstała pomiędzy rokiem 1200 a 1250), z której pochodziły elementy wnętrza.

Przy murze i branie południowej figura św. Jana Nepomucena z roku 1801 i XIV-wieczny krzyż pokutny. Obok kościoła plebania z I poł. XIX w. We wsi są stare domy mieszkalne z I poł. XIX w. i dwie barokowe kapliczki figuralne.

Turystyka

Wieś łagodnie wznosi się od Paczkowa na odcinku 5 km w górę potoku Kamienica i łączy bezpośrednio z miasteczkiem Bíla Voda po stronie czeskiej ciesząc oko wspaniałą panoramą najbliżej położonych Gór Złotych a także Bardzkich z zachodu oraz Jesionikow i Gór Opawskiech ze wschodu. Przez granicę możliwy jest przejazd samochodem. Bezpośrednie połączenie autobusowe z Nysy, Opola, i Kłodzka (przystanek Kamienica skrzyżowanie) powoduje, że wieś stanowi świetną bazę wypadową do pieszych wędrówek po czeskiej części Gór Złotych przez Bílą Vodę licznymi szlakami, m.in.:

• - Czerwonym przez górę Borówkową z wieżą widokową do Javorníka.
• – Zielonym przez Vysoký Kámen z punktem widokowym do Javorníka,
• licznymi szklakami rowerowymi

Ponadto po przejściu krótkim odcinkiem szklaku czerwonego do przełęczy Różaniec dalej szklakami polskimi:

• – Głównym Szlakiem Sudeckim im. Mieczysława Orłowicza przez najciekawsze partie Sudetów.
• – Zielonym w kierunku Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich.

W szkole podstawowej działa również izba tradycji. Wieś nie posiada infrastruktury turystycznej.

.

Bibliografia

• A. Sowa, Funkcjonowanie Euroregionu Pradziad w świadomości jego mieszkańców, Opole 2004
• K. Dąbrowski, T. Chruścicki, Paczków – przewodnik, Kraków 1967, s. 3.
• A. Nierzwiński, Zasiedlenie Opolszczyzny od starszej epoki brązu po wczesny okres lateński, Warszawa 1992, s. 120-123.
• J. Kazimierczyk, K. Mackiewicz, S. Luszkan, Studia i materiały do osadnictwa Opolszczyzny wczesnośredniowiecznej, Opole 1977, s. 123.
• J. Zembaty, Opole i Opolszczyzna, Warszawa 1955. s. 17.
• pr. zb. pod. red Eugeniusza Białka, Kamienica Nyska – dawniej i dziś – materiały wstępne do monografii wsi, Kamienica 1990, s. 6.
• L. Siarkiewicz, Góry Złote – mapa turystyczna, Kraków 2003.
• A. Skorkowska-Szopa, Ziemia Nyska – mapa turystyczna, Wrocław 1992

Zobacz też

• Kamienica