Cieszyn

Cieszyn (czes. Těšín, niem. Teschen, łac. Tessin) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, którego władz jest siedzibą. Leży na Pogórzu Śląskim, nad Olzą. Współczesne administracyjne pojęcie „miasto Cieszyn” odnosi się do prawobrzeżnej części, stanowiącego pod względem przestrzennym i społecznym jedną całość, ośrodka miejskiego, którego część lewobrzeżna należy do Republiki Czeskiej i nosi oficjalną nazwę „Czeski Cieszyn”.

Dzieje Cieszyna sięgają IX wieku i wiążą się z grodem słowiańskiego plemienia Golęszyców. Lokacja miasta nastąpiła około roku 1220. Od końca XIII wieku było ono centrum księstwa cieszyńskiego – istniejącego formalnie do roku 1918 i rządzonego w swej historii przez dwie dynastie: Piastów oraz Habsburgów – stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych miast Śląska. W dobie XIX-wiecznego uprzemysłowienia Cieszyn zaczął być gospodarczo prześcigany przez takie ośrodki jak Bielsko czy Morawska Ostrawa, pozostając jednak ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym. Podział miasta dokonał się w lipcu 1920 i był wynikiem dwuletniego sporu terytorialnego między powstałymi na gruzach monarchii austro-węgierskiej Polską i Czechosłowacją. Cieszyn jest stolicą krainy historyczno-geograficznej Śląska Cieszyńskiego.

W polskiej części miasta znajduje się większość cieszyńskich zabytków, skupionych w zespole przestrzennym Starego Miasta oraz na Górze Zamkowej. Do najbardziej rozpoznawalnych należą rotunda św. Mikołaja i Kościół Jezusowy.

W przeciwieństwie do Czeskiego Cieszyna, dzielnice prawobrzeżne są jednolite etnicznie – ponad 96% ludności deklaruje narodowość polską. Charakterystyczna jest natomiast różnorodność religijna z wyznaniami rzymskokatolickim i luterańskim jako dominującymi.

Według danych z końca 2010 roku polski Cieszyn liczy 35 421 mieszkańców, jego powierzchnia wynosi natomiast 29 km². Wspólnie obie części miasta zamieszkiwane są przez 60,5 tys. osób i zajmują 63 km².

Położenie

Według danych z roku 2002 Cieszyn ma obszar 28,69 km², w tym:

• użytki rolne: 55%
• użytki leśne: 7%

Miasto stanowi 3,93% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Dębowiec, Goleszów, Hażlach. Gmina sąsiaduje z Republiką Czeską.

Demografia

Według danych GUS na 1 stycznia 2011 Cieszyn liczył 35421 mieszkańców i jest 150. miastem w Polsce pod względem liczby mieszkańców oraz 2171. pod względem zajmowanej powierzchni.

gęstość zaludnienia: 1238 os./km².

Dane z 30 czerwca 2004:

Historia

Powstanie miasta

Cieszyn jest jednym z najstarszych miast na Śląsku. Podanie głosi, że został założony w 810 r. przez trzech braci, synów słowiańskiego króla, którzy po długiej wędrówce spotkali się tutaj i ciesząc się tym faktem założyli miasto Cieszyn. W rzeczywistości zalążkiem dzisiejszego miasta jest Góra Zamkowa, gdzie najstarsze ślady osadnictwa sięgają VI-V w. p.n.e. oraz słowiański gród we wsi Podobora (obecnie część Kocobędza, Rep. Czeska), zwany "Starym Cieszynem". Po zniszczeniu Starego Cieszyna przez wojska wielkomorawskie w końcu VIII wieku osadnicy słowiańscy zbudowali na Górze Zamkowej nowe grodzisko obronne, które stało się zapleczem dla odbudowywanego starego grodu. Z czasem zyskało ono na znaczeniu i wraz ze Starym Cieszynem stało się centrum administracyjnym, religijnym i gospodarczym znacznej części Śląska. W XI wieku zbudowano tu kaplicę w stylu romańskim, która przetrwała do dziś i jest jednym z najważniejszych zabytków na Śląsku i w Polsce (jej podobizna zdobi m.in. rewers banknotu 20-złotowego oraz dwuzłotowej monety z kolekcjonerskiej serii Historyczne miasta w Polsce). W tym samym czasie pod Górą Zamkową zaczęło rozbudowywać się podgrodzie, a cieszyński gród urósł do rangi kasztelanii podlegającej królom polskim, a w okresie rozbicia dzielnicowego książętom śląskim. Rozwój grodu na Górze Zamkowej spowodował, że na przełomie XI i XII wieku przestał istnieć Stary Cieszyn.

Z 1155 r. pochodzi pierwsza znana pisemna wzmianka o Cieszynie (Tessin), choć najnowsze badania historyczne podają nieoficjalnie, że był on wymieniany już w dokumentach związanych z powstaniem biskupstwa wrocławskiego w roku 1000. Przez cały XII wiek Cieszyn był jednym z najważniejszych grodów Księstwa Opolsko-Raciborskiego. Około roku 1220 nastąpiła formalna lokacja miasta, a Cieszyn uzyskał pierwsze prawa miejskie na prawie lwówieckim. Ok. 1240 roku zbudowano też okazały kościół parafialny, przy którym działała szkoła.

Okres panowania Piastów

Po podziale Księstwa Opolsko-Raciborskiego ok. 1282, a następnie Księstwa Raciborskiego w 1290 r., Cieszyn został stolicą Księstwa Cieszyńskiego, a pierwszym księciem cieszyńskim został Mieszko, założyciel linii Piastów cieszyńskich. Jako stolica księstwa Cieszyn nadal zdobywał na znaczeniu i rozbudowywał się. Największy rozwój przypadł na lata panowania księcia Przemysława I Noszaka, który w 1374 nadał Cieszynowi nowe prawa miejskie na wzór Wrocławia i w miejsce drewnianego zamku wzniósł murowany. Wtedy też powołano urząd burmistrza (pierwszy znany burmistrz to Mikołaj Giseler) i radę miejską, dla których zbudowano ratusz przy utworzonym rynku (dzisiejszy Stary Targ). Prawdopodobnie już w tym okresie działał też miejski szpital. Ówcześnie Cieszyn był jednym z najważniejszych i największych miast Śląska.

Kolejny gwałtowny rozwój miasto przeżyło za panowania księcia Kazimierza II, który w 1496 roku przeniósł rynek na obecne miejsce, otoczył miasto kamiennymi murami obronnymi i powołał sąd ziemski. W XVI wieku notuje się dalszy rozwój miasta we wszystkich dziedzinach. W XVII wieku miasto zostało w dużym stopniu zniszczone podczas wojny trzydziestoletniej. W wyniku wojny nastąpił upadek ekonomiczny i demograficzny całego Księstwa Cieszyńskiego, w tym samego Cieszyna. Wygaśnięcie linii Piastów cieszyńskich w 1653 roku i przejęcie władzy w księstwie bezpośrednio przez królów czeskich (cesarzy niemieckich) z rodu Habsburgów spowodowało stagnację gospodarczą i polityczną Cieszyna do końca wieku.

Okres panowania Habsburgów

Zakończenie okresu kontrreformacji pozwoliło na zbudowanie w Cieszynie w latach 1709-1750 dużego kościoła ewangelicko-augsburskiego, który jest dziś największą świątynią luterańską w Polsce. Pozycja miasta wzmocniła się po zakończeniu wojen śląskich w połowie XVIII wieku, w wyniku których Cieszyn, jako jedno z nielicznych miast Śląska, pozostał przy Austrii. 13 maja 1779 roku podpisano tu pokój pomiędzy Austrią i Prusami, kończący wojnę o sukcesję bawarską. W latach 1768-1771 Cieszyn stał się też główną siedzibą konfederatów barskich. Powolny powrót do świetności miasta przerwała seria kataklizmów (w tym trzęsienia ziemi). Najpoważniejszym z nich był pożar w 1789 roku, który doszczętnie strawił niemal całe miasto. Przez 11 lat Cieszyn podnosił się z gruzów, a większość ze zbudowanych wtedy budynków przetrwała do dnia dzisiejszego.

Przełom XVIII i XIX wieku to gwałtowny rozwój życia kulturalno-oświatowego Cieszyna. W 1802 roku ks. Leopold Szersznik tworzy muzeum (obecnie Muzeum Śląska Cieszyńskiego), uznawane dziś za pierwsze publiczne muzeum na ziemiach polskich. W 1805 roku, w wyniku zagrożenia Wiednia przez wojska napoleońskie, do Cieszyna przenosi się dwór cesarski i rząd monarchii austriackiej. W ten sposób przez pewien czas Cieszyn był stolicą cesarstwa, nie przyniosło to jednak miastu żadnych wymiernych korzyści. W 1839 roku ostatecznie rozebrano piastowski zamek, a na Górze Zamkowej, z polecenia księcia Karola Habsburga, zbudowano klasycystyczny pałac (tzw. Nowy Zamek) z dużym parkiem (w tej formie Góra przetrwała do dziś). W 1836 po raz kolejny pożar strawił część śródmieścia, w tym piękny ratusz, który odbudowano w 1846 roku (po odbudowie ratusz pozostał w niezmienionej formie do dziś). W roku 1846 powstał również, działający do dziś, browar książęcy u stóp Góry Zamkowej. W okresie Wiosny Ludów Cieszyn staje się ważnym ośrodkiem polskiej myśli narodowej. W 1848 roku zaczęła wychodzić tu pierwsza polska gazeta. W 1872 Cieszyn stał się siedzibą Wikariatu Generalnego dla Śląska Austriackiego.

W 1869 do Cieszyna dociera pierwsza linia kolejowa, a wokół zbudowanego dworca na zachodnim brzegu Olzy (dzisiejszy Czeski Cieszyn) rozpoczyna się budowa dzielnicy przemysłowej. Rozwój przemysłowy miasta nie przebiegał jednak tak szybko jak choćby w niedalekim Bielsku, co spowodowało powolną utratę znaczenia gospodarczego Cieszyna w regionie. Pozostawał on jednak nadal ważnym ośrodkiem administracyjnym i kulturalno-oświatowym.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 979 budynkach w Cieszynie na obszarze 677 hektarów mieszkało 18581 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 2744,6 os./km², z tego 12873 (69,3%) mieszkańców było katolikami, 4019 (21,6%) ewangelikami, 1666 (9%) wyznawcami judaizmu a 23 (0,1%) innej religii lub wyznania, 10510 (56,6%) było niemiecko-, 5950 (32%) polsko-, 1050 (5,7%) czesko- a 69 (0,4%) innojęzycznymi. Do 1910 liczba budynków wzrosła do 1230 a mieszkańców do 22489 (na obszarze 669 ha, gęstość zaludnienia 3361,6 os./km²), z czego 21550 było zameldowanych na stałe, 13254 (61,5%) było niemiecko-, 6832 (31,7%) polsko-, 1437 (6,7%) czeskojęzycznymi, a 27 (0,1%) posługiwało się jeszcze innym językiem, 15138 (67,3%) było katolikami, 5137 (22,8%) ewangelikami, 37 (0,2%) kalwinistami, 2112 (9,4%) żydami a 65 (0,3%) osób było jeszcze innej religii lub wyznania. Z tego po odliczeniu części miasta, które w 1920 przypadły Czechosłowacji (Brandys, Kamieniec i Saska Kępa) i stacjonującej tu armii (w sile 1992 mężczyzn) Cieszyn miałby w 1910 roku 403 hektary (60,4%), 13660 mieszkańców (60,7% populacji miasta, gęstość zaludnienia 3389,6 os./km²), w tym 13043 zameldowanych na stałe, 8969 (65,7%) katolików, 3288 (24,1%) protestantów, 1363 (10%) żydów, 40 (0,3%) innych religii, 8618 (63,1%) niemiecko-, 3935 (28,8%) polsko-, 482 (3,5%) czeskojęzyczynych i 8 posługujących się innym językiem. Gdyby do tego doliczyć jeszcze miejscowości, które w latach późniejszych włączono w państwie polskim do granic Cieszyna (Błogocice, Bobrek, Boguszowice, Gułdowy, Kalembice, Krasna, Marklowice, Mnisztwo i Pastwiska) to obszar wyniósłby 2915 hektarów, populacja 19587, gęstość zaludnienia 671,9 os./km², z czego 12773 (65,2%) katolików, 5355 (27,3%) protestantów, 1413 (7,2%) żydów, 46 (0,2%) innych religii, 9210 (47%) niemiecko-, 9097 (46,4%) polsko-, 611 (3,1%) czeskojęzycznych i 8 posługujących się innym językiem.

W 1911 roku powstaje w mieście linia tramwajowa, łącząca dworzec kolejowy z centrum Cieszyna (linia uległa likwidacji w 1921 roku). W okresie I wojny światowej stacjonowały tu duże ilości wojsk austriackich, przez pewien okres Cieszyn był także siedzibą ich Sztabu Generalnego. Z Cieszyna pochodziło wielu żołnierzy Legionów Piłsudskiego, a sam Józef Piłsudski bywał zresztą w mieście.

Po I wojnie światowej

Po upadku cesarstwa i zakończeniu I wojny światowej Cieszyn, jak i cały Śląsk Cieszyński, stał się terytorium spornym pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W styczniu 1919 roku doszło nawet do wojny. Wykorzystując zaangażowanie odradzającego się państwa polskiego w powstanie wielkopolskie i walki o Lwów, Czesi dokonali zbrojnej agresji na Śląsk Cieszyński. Powstała jeszcze w październiku 1918 roku w Cieszynie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego dążyła do przyłączenia regionu do Polski, jednak ostatecznie spór został rozstrzygnięty dopiero przez paryską Radę Ambasadorów w 1920 roku, która arbitralnie podzieliła Śląsk Cieszyński. Samo miasto Cieszyn zostało podzielone wzdłuż rzeki Olzy, przy czym historyczna część miasta znalazła się w granicach Polski (Cieszyn), zaś przemysłowa z dworcem kolejowym w granicach Czechosłowacji (Czeski Cieszyn). Podział nie był dokonany według kryteriów etnicznych, w związku z czym w części czeskiej miasta pozostała bardzo znaczna ilość ludności polskiej.

Oddzielenie Cieszyna od dworca kolejowego i terenów przemysłowych zahamowało rozwój miasta. Co prawda w latach 1938-1945 Cieszyn i Czeski Cieszyn znów połączono w jedno miasto (w październiku 1938 r. wojska polskie zajęły tzw. Zaolzie wraz z Czeskim Cieszynem, natomiast we wrześniu 1939 cały Śląsk Cieszyński został włączony do III Rzeszy), jednak tuż po zakończeniu II wojny światowej podział przywrócono. Po 1945 roku Cieszyn nie rozwijał się tak dynamicznie, jak inne miasta Śląska. Znany był głównie z największego przejścia granicznego na południowej granicy i wyrobów średniej wielkości zakładów przemysłowych ("Olza", "Celma", "Polifarb Cieszyn", "FACH", "Cefana", "Polwid", "Termika", "Zampol"). Znaczenie administracyjno-polityczne stracił na rzecz pobliskiego miasta Bielsko-Biała, zaś jako stolica kulturalna regionu odrodził się dopiero w latach 90.

Dzielnice i osiedla

Po podziale miasta w 1920 r. Cieszyn w granicach Polski miał początkowo 424 hektary, jednak stopniowo powiększał się poprzez włączanie sąsiednich, związanych z miastem wsi. Najpierw przyłączono Błogocice w 1923 (przed 1920 część Sibicy), potem Bobrek w 1932, w 1973 Boguszowice, Gułdowy, Kalembice, Krasną, Mnisztwo oraz Pastwiska, w 1977 Marklowice. Miejscowości te stanowią dziś integralne części miasta i nie mają własnych samorządów. Ich nazwy nadal funkcjonują, często w połączeniu z nazwą miasta (np. Cieszyn-Boguszowice) oraz jako jednostki urbanistyczne w planach zagospodarowania przestrzennego, jednak ich granice nie zawsze pokrywają się z granicami historycznymi dawnych miejscowości.

W obrębie miasta Cieszyna, najczęściej na otaczających śródmieście wzgórzach, zbudowano w drugiej połowie XX wieku kilka osiedli mieszkaniowych: os. Mały Jaworowy (tzw. "ZOR", w granicach historycznego Bobrka – lata 50.), os. Liburnia (na Frysztackim Przedmieściu, lata 70. i 80.), os. Podgórze (tzw. "Banotówka", w dawnych granicach Bobrka – lata 70. i 80.), os. Piastowskie (lata 80.), os. Bobrek Zachód (lata 80. i 90.) i os. Bobrek Wschód (lata 90.).

Ludność poszczególnych jednostek urbanistycznych w latach 1985 i 1997:

Ważniejsze zabytki

• Wzgórze Zamkowe (ul. Zamkowa) – na nim m.in. XI-wieczna romańska rotunda św. Mikołaja, gotycka wieża zamkowa z XIV wieku (tzw. Wieża Piastowska), pałac Habsburgów z XIX wieku, fragmenty piastowskiego zamku, pomniki przyrody;
• Kościół parafialny św. Marii Magdaleny (pl. Dominikański), dawniej dominikański – jeden z najstarszych kościołów w Cieszynie; elementy gotyckie z przełomu XIII/XIV wieku, przebudowany po pożarze w końcu XVIII w.; wystrój barokowy z XVIII wieku;
• Kościół św. Jerzego z przełomu XIV i XV w.
• Kościół św. Trójcy (pl. Londzina) – późnorenesansowy z przełomu XVI/XVII wieku z neogotycką wieżą;
• Zespół klasztorny bonifratrów z kościołem Wniebowzięcia NMP z lat 1697-1714, przebudowanym w 1788 r.
• Kościół Jezusowy w Cieszynie (pl. Kościelny), budowa rozpoczęta w 1710 roku, w 1750 dobudowano wieżę; największy kościół ewangelicko-augsburski w Polsce.
• Kościół św. Krzyża ojców Franciszkanów (ul. Szersznika), w ciągu zabudowań miejskich – rozbudowany w XVIII w. z XVII-wiecznej kaplicy książęcej; wystrój barokowy, obok klasztor Franciszkanów
• Klasztor i szpital sióstr elżbietanek (ul. Liburnia) – pokaźny, stojący na lekkim wzniesieniu zespół klasztorno-szpitalny z początku XX wieku;
• Zabudowania Rynku – kamienice, ratusz, hotel "Pod Brunatnym Jeleniem", studnia z figurą Św. Floriana;
• Cieszyńska starówka – zabudowania ul. Głębokiej, ul. Menniczej, Starego Targu, ul. Sejmowej, ul. Nowe Miasto, ul. Śrutarskiej; łącznie kilkadziesiąt zabytkowych kamienic;
• Zabudowania ul. Przykopa – położone nad potokiem, zwane też "Cieszyńską Wenecją";
• Muzeum Śląska Cieszyńskiego – pałac Laryszów (ul. Regera) – najstarsze publiczne muzeum na ziemiach polskich, bardzo bogate zbiory, w tym gotycka rzeźba "Cieszyńskiej Madonny" z ok. 1375 z warsztatu Piotra Parlera; sam budynek z końca XVIII wieku, obok park z lapidarium;
• Studnia Trzech Braci (ul. Trzech Braci) – miejsce legendarnego spotkania założycieli Cieszyna, altanka z XIX wieku;
• Stary Cmentarz Żydowski w Cieszynie (ul. Hażlaska);
• Nowy Cmentarz Żydowski w Cieszynie (ul. Hażlaska);
• Bracki Browar Zamkowy w Cieszynie (ul. Dojazdowa) – browar działający niezmiennie od 1846 r.;
• Teatr im. Adama Mickiewicza (pl. Teatralny) – pseudobarokowy budynek w stylu wiedeńskim z początku XX wieku
• Zabudowania Górnego Rynku, ul. Kochanowskiego, ul. Garncarskiej i ul. Wyższa Brama – kamienice, głównie z przełomu XIX i XX wieku;
• Dwór w Błogocicach (ul. Żeromskiego) – dwór szlachecki z XVI-XIX wieku;
• Cmentarz Komunalny w Cieszynie (ul. Katowicka)
• Cmentarz ewangelicko-augsburski (ul. Bielska)

Ponadto w 1995 roku wpisano do rejestru zabytków układ urbanistyczny miasta Cieszyna.

Cieszyn dziś

Obecnie Cieszyn, pomimo niewielkich rozmiarów, jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, administracyjnym i oświatowym. Jest też ważnym punktem na transportowej mapie Europy. Ponadto jest też popularnym ośrodkiem handlowym, głównie wśród obywateli Republiki Czeskiej.

Jest stolicą powiatu cieszyńskiego i siedzibą Euroregionu Śląsk Cieszyński.Miasto jest również ważnym ośrodkiem bielskiego okręgu przemysłowego. Znajduje się tu wydział Uniwersytetu Śląskiego, co roku odbywają się festiwale takie jak: Międzynarodowy Festiwal Teatralny "BEZ GRANIC", Przegląd Filmowy "Kino Na Granicy" ("Kino na Hranici") – prezentujący filmy czeskie, polskie, słowackie i węgierskie, czy Festiwal Muzyki Wokalnej "Viva il canto". W latach 2002-2005 odbywał się w Cieszynie jeden z największych w Polsce festiwali filmowych "Era Nowe Horyzonty", który bardzo spopularyzował miasto. Od 2006 w wakacje odbywa się Festiwal Filmowy "Wakacyjne Kadry". Ponadto funkcjonuje tu szereg instytucji i organizacji kulturalnych (w tym teatr oraz nowatorski Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości).

Położenie u stóp Beskidu Śląskiego, bezpośrednio na granicy, przy linii kolejowej, drodze ekspresowej S1, a także atrakcyjny wygląd historycznego centrum z malowniczym rynkiem i dużą ilością zabytków, daje Cieszynowi spore perspektywy rozwoju. Staje się on coraz bardziej popularnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym, co częściowo rekompensuje upadek miejscowego przemysłu w latach 90. i brak dużych inwestycji gospodarczych. Miejscowa gospodarka nastawiona jest obecnie głównie na handel i usługi.

Ciekawostki

• Cieszynianka wiosenna – rzadki kwiat pochodzenia alpejskiego, który swą nazwę zawdzięcza właśnie miastu
• Cieszynka – ozdobna strzelba myśliwska wytwarzana w Cieszynie
• Cieszynit – skała spotykana tylko w okolicach Cieszyna
• W Cieszynie działał znany i ceniony na świecie zakład złotniczy Alojzego Horaka

Przyroda

Cieszyn jest miastem z dużą ilością terenów zielonych 6,40 km² (23% powierzchni miasta), z czego lasy zajmują jedynie 2,06 km² (7% powierzchni). Tereny zurbanizowane, szczególnie okolice centrum miasta i pobocza dróg, są silnie zadrzewione. Na terenie Cieszyna znajduje się obecnie 37 pomników przyrody, skupiających łącznie 99 drzew 27 różnych gatunków i odmian. Ponadto na terenie miasta istnieją 3 florystyczne rezerwaty przyrody, których głównym zadaniem jest ochrona populacji cieszynianki wiosennej oraz naturalnych grądów:

• Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Puńcówką
• Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Olzą
• Rezerwat przyrody Kopce

Zwraca też uwagę ciekawa cieszyńska fauna, bowiem oprócz pospolitych na obszarach miejskich gatunków zwierząt można tu często spotkać sarny, jeże wschodnioeuropejskie i zające szaraki, które poprzez rezerwaty przyrody trafiają pomiędzy zabudowania centrum miasta. Ponadto na terenie miasta, głównie w rezerwatach, spotkać można borsuki i piżmaki, wiele rzadkich gatunków ptaków (np. czaple, pustułki, puszczyki), płazów (np. salamandry, rzekotki drzewne) oraz gadów (zaskrońce, czasem żmije zygzakowate).

Urodzeni w Cieszynie

• Adam Bajerski – operator filmowy, nagrody na festiwalu filmowym w Gdyni i na łódzkim Camerimage za zdjęcia do filmu "Zmruż oczy"
• Ezdrasz Biesok OFM – doktor prawa kanonicznego, prowincjał franciszkanów
• Jan Błachowicz – Mistrz Świata Muay Thai, zawodnik Octagonu Rybnik.
• Sonia Bohosiewicz – aktorka
• Przemysław Branny – aktor, pieśniarz, solista oratoriów Piotra Rubika i Zbigniewa Książka
• Karol Chodura – operator filmowy, reżyser filmowy
• Herbert Czaja – polityk chadecki, reprezentant Wypędzonych
• Mirosław Gabryś – pisarz
• Kajetan Kajetanowicz – polski kierowca rajdowy
• Mariusz Grzegorzek – reżyser filmowy i teatralny (debiut "Rozmowa z człowiekiem z szafy")
• Ireneusz Jeleń – piłkarz francuskiego Lille OSC , reprezentant Polski
• Brunon Konczakowski – kupiec, kolekcjoner militariów, jego zbiory są podwaliną ekspozycji w Zbrojowni na Wawelu
• Paulina, Mateusz, Michał Ligoccy – snowboardziści, światowa czołówka
• Sebastian Olszar – piłkarz, występujący obecnie w Ruchu Chorzów
• Richard Pipes – historyk, doradca prezydenta USA Ronalda Reagana
• Józef Alojzy Pukalski – duchowny katolicki, biskup tarnowski
• Max Rostal – światowej sławy skrzypek-wirtuoz, zwany "cieszyńskim Paganinim"
• Edith Schmettan-Demel – pisarka
• Andrzej Szewczyk – artysta plastyk
• Jerzy Trzanowski – pastor i pisarz religijny, zwany "słowiańskim Lutrem"
• Friedrich Uhl (ur. 16 maja 1825) – pisarz i dziennikarz
• Katarzyna Dzida-Hamela (ur. 17.10.1968 r.) – czołowy reżyser dźwięku znanych polskich filmów, dwukrotnie otrzymała nagrodę na festiwalu filmowym w Gdyni.
• Viktor Ullmann – kompozytor i dyrygent
• Kurt Weber – operator filmowy, reżyser
• Piotr Żyła – reprezentant Polski w skokach narciarskich

Szkoły

• Podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 w Cieszynie – ul. Matejki 3
  • Szkoła Podstawowa nr 2 z oddziałami integracyjnymi w Cieszynie – ul. Chopina 37
  • Szkoła Podstawowa nr 3 z oddziałami integracyjnymi w Cieszynie – ul. Hallera 8
  • Szkoła Podstawowa nr 4 – pl. Wolności 7a
  • Szkoła Podstawowa Alternatywna nr 5 – ul. Stawowa 14
  • Szkoła Podstawowa nr 6 – ul. Katowicka 68
  • Szkoła Podstawowa nr 7 – ul. Bielska 247
  • Szkoła Podstawowa Towarzystwa Ewangielickiego – pl. Kościelny 5

• Gimnazjalne
  • Gimnazjum nr 1 w Cieszynie – ul. Matejki 3
  • Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Cieszynie – ul. Chopina 37
  • Gimnazjum nr 3 z oddziałami integracyjnymi w Cieszynie – ul. Wojska Polskiego 3
  • Gimnazjum Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie – ul. Sienkiewicza
  • Katolickie Gimnazjum im. Św. Melchiora Grodzieckiego w Cieszynie – pl. Dominikański 1

• Ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Antoniego Osuchowskiego
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Cieszynie
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Szybińskiego w Cieszynie
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej
  • Szkoła Organizacji i Zarządzania w Cieszynie
  • Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Melchiora Grodzieckiego
  • Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Ewangelickiego
  • Zespół Szkół Budowlanych w Cieszynie – pl. Dominikański 1
  • Zespół Szkół Technicznych w Cieszynie – ul. Frysztacka 48
• Wyższe
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
  • Uniwersytet Śląski, wydziały w Cieszynie: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji oraz Wydział Artystyczny.

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki – obszar miasta podzielony jest pomiędzy 7 parafii należących do dekanatu cieszyńskiego w diecezji bielsko-żywieckiej

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski – parafia w Cieszynie z siedzibą przy Placu Kościelnym 6 (należąca do diecezji cieszyńskiej), do której należy m.in. Kościół Jezusowy w Cieszynie,
• Kościół Chrześcijan Baptystów – zbór w Cieszynie,
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór w Cieszynie
• Kościół Zielonoświątkowy – zbór "Elim" w Cieszynie
• Kościół Wolnych Chrześcijan – zbór w Cieszynie
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej – zbór w Cieszynie
• Kościół Boży w Chrystusie – zbór "Nowe Życie" w Cieszynie

Inne

• Świadkowie Jehowy – zbory w Cieszynie

Sport

• TS Mieszko Piast Cieszyn
• MTP Delfin Cieszyn – Klub pływacki
• Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Sportów Ekstremalnych
• Cieszyński Klub Hokejowy (na lodzie) (CKH Cieszyn
• Cieszyński Klub Motorowy (http://www.ckm.cieszyn.pl)
• MOSiR Cieszyn – Klub Hokeja na trawie
• Cieszyńskie Centrum Snowboardu (CCS Cieszyn)
• Klub motocrossowy "Wiraż" Cieszyn
• Automobilklub Cieszyński
• Cieszyńska Szkoła Karate Kyokushin
• Klub Sportowy "Shindo" Karate Shotokan
• Klub Aikido Cieszyn
• Sekcja Judo
• Stowarzyszenie Koxy Footbag Team Cieszyn

W hali wielofunkcyjnej przy Alei Piastowskiej podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009" odbywały się zawody w łyżwiarstwie figurowym.

Transport

Drogi

Cieszyn jest położony na szlaku tranzytowym z południa na północ Europy, przy międzynarodowej drodze E75 (w Polsce stanowiącej drogę krajową nr 1), ściślej: przy drodze ekspresowej S1. Na jego terenie do 21 grudnia 2007 roku znajdowały się się trzy drogowe przejścia graniczne do Republiki Czeskiej, przy czym Cieszyn-Boguszowice było największym przejściem drogowym na granicy polsko-czeskiej. Przejścia te zostały zlikwidowane na mocy Układu z Schengen. Inną ważną drogą na terenie miasta jest droga wojewódzka nr 938 do Pawłowic, będąca najkrótszym połączeniem miasta z GOP i ROW. Drogi powiatowe prowadzą do Skoczowa, Ustronia, Dębowca i Lesznej Górnej.

Sieć dróg miejskich jest dobrze rozwinięta, jednak na obszarze cieszyńskiej starówki istnieją znaczne ograniczenia w ruchu. Niewielka ilość miejsc parkingowych zmusiła władze do pobierania opłat za parkowanie w centrum miasta (strefa płatnego parkowania i system parkomatów).

Koleje

Po podziale miasta w 1920 roku główny cieszyński dworzec kolejowy oraz najważniejsze szlaki kolejowe pozostały po stronie czeskiej. Funkcje dworca przejął niewielki przystanek Cieszyn Bobrek, zaś głównym szlakiem kolejowym stała się linia prowadząca z Cieszyna do Bielska na wschód oraz do Zebrzydowic na północ. Linia od wielu lat nie była remontowana i znajduje się obecnie w bardzo złym stanie technicznym. W Cieszynie znajduje się też kolejowe połączenie z Republiką Czeską, jednak nie ma ono większego znaczenia w komunikacji międzynarodowej. PKP i późniejsi przewoźnicy kolejowi od początku lat 90. XX wieku stopniowo likwidowali połączenia do Cieszyna, w związku z czym kolej odgrywa dziś marginalną rolę w komunikacji publicznej miasta. Do 29 lutego 2012 roku Cieszyn posiadał szczątkową komunikację kolejową (pasażerską) z Czechowicami-Dziedzicami, Oświęcimiem, Katowicami i Zebrzydowicami.

Komunikacja miejska

Cieszyn posiada własną komunikację miejską, którą obsługuje firma budżetowa ZGK, w której skład wchodzi wydział transportu zbiorowego utrzymujący i prowadzący komunikację miejską. ZGK w Cieszynie Sp. z o.o. obsługuje obecnie 8 linii autobusowych (4 miejskie i 4 podmiejskie), łączących osiedla mieszkaniowe (os. Podgórze, os. Mały Jaworowy - tzw. os. ZOR, os. Liburnia, os. Bobrek Wschód, os. Bobrek Zachód, os. Piastowskie), peryferie miasta (Mnisztwo, Krasna, Kalembice, Przedmieście Frysztackie, Boguszowice, Marklowice) oraz częściowo sąsiednie miejscowości – Hażlach, Pogwizdów, Kaczyce i Gumna ze śródmieściem. Do roku 2003 komunikację w Cieszynie obsługiwała firma MZK w Cieszynie. Od 1 września 2008 r. ZGK ze względów ekonomicznych zmuszony został do likwidacji dwóch linii nr 4 i 20, które dublowały się z dwoma liniami na dużym odcinku trasy (linia 4 z linią 5 oraz linia 20 z linią 50).

Komunikacja autobusowa

Sieć pozamiejskiej komunikacji autobusowej jest w Cieszynie bardzo dobrze rozwinięta, co związane jest głównie z upadkiem transportu kolejowego w mieście. Duży dworzec autobusowy obsługuje komunikację powiatową oraz wojewódzką. Połączenia obsługiwane są głównie przez spółkę PKS Cieszyn oraz PKS-y z innych miast (np. Bielsko-Biała, Kraków i Pszczyna). Ponadto w mieście działa kilku prywatnych przewoźników, m.in. WISPOL (Wisła, Koniaków), LINEA TRANS (Chybie, Brenna, Jastrzębie), TRANSBUS (Leszna, Rudnik, Hażlach), BUS BROTHER (Katowice), COMFORT BUS, (Kraków) i INTERPALM (Kraków).

Miasta partnerskie

• Czeski Cieszyn
• Genk
• Lucerna
• Puck
• Rožňava
• Teuva

Galeria

• 

  Rotunda

• 

  Otoczenie dawnego przejścia granicznego w pobliżu Góry Zamkowej

• 

  Kamienica u wylotu ul. Menniczej do ul. Głębokiej

• 

  Cieszyński rynek

• 

  Ulica Głęboka

• 

  Klasztor, kościół i szpital sióstr Elżbietanek

• 

  Kościół parafialny św. Marii Magdaleny

• 

  Pomnik ku czci legionistów śląskich poległych za Polskę

• 

  Kościół Jezusowy

Zobacz też

• miasta w Polsce
• Stara Synagoga w Cieszynie
• Synagoga w Cieszynie
• Synagoga Klügera w Cieszynie
• Synagoga Machsike Hadas w Cieszynie
• Synagoga Ahawat Tora w Cieszynie
• Synagoga Steinera w Cieszynie