Bolków

Bolków (niem. Bolkenhain) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie jaworskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Bolków, nad Nysą Szaloną (prawym dopływem Kaczawy) w odległości około 6 km od jej źródła. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego. Bolków należy do Euroregionu Nysa.

Według danych z 28 lutego 2011 miasto liczyło 5 461 mieszkańców.

Położenie i geologia

Miasto leży na pograniczu Gór Kaczawskich i Podgórza Bolkowskiego, na grzbiecie górskim (396 m n.p.m.) zbudowanym z zielonych łupków. Grzbiet ten jest otoczony od zachodu i południa wzgórzami, przechodzi w poprzek obszernej Kotliny Bolkowskiej. Wysokość wzgórz otaczających miasta wynosi 320-480 m n.p.m. Wzgórze Zamkowe, opadające w stronę miasta powstało ze skał metamorficznych należących do metamorfiku kaczawskiego - łupków łyszczykowych, łupków chlorytowych, zieleńców z soczewkami wapieni krystalicznych i diabazów.

Klimat

Miasto jest położone w strefie łagodnego klimatu podgórskich nizin i kotlin, przechodzącego w ostry klimat górski. Okres wegetacji jest krótszy niż na równinach terenach położonych na wschód od obszaru gminy.

Historia

Miasto powstało w 1265 roku na skrzyżowaniu dróg handlowych z Wrocławia i Legnicy do Czech. W XIII i XIV w. znajdowało się w księstwie jaworskim i świdnicko-jaworskim. Prawa miejskie otrzymało w 1276. W tamtym czasie nosi nazwę Gaj (niem. Hain). W 1392 księstwo jaworskie zostało włączone do Korony Czeskiej. W 1384 miasto zmienia nazwą na Bolków Gaj (niem. Bolkenhenhain i staje się lennem nadawanym rycerskim rodom czeskim.

Wojny husyckie powstrzymały dalszą rozbudowę miasta. W 1463 król czeski Jerzy z Podiebradów osadził w zamku rycerza Jana z Czarnej, który zasłynął w okolicy z rozbojów. Stało się to powodem zorganizowania przez mieszczan wrocławskich i świdnickich zbrojnej wyprawy na zamek w 1468. Połączone siły mieszczan zdobyły zamek a Jan z Czarnej został powieszony. Miasto wraz zamkiem zostało oddane pod opiekę króla Macieja Korwina, którego popierali mieszczanie. Po wstąpieniu na tron Węgier Władysława Jagiellończyka w 1490 Bolków został odbity przez namiestnika królewskiego – księcia cieszyńskiego Kazimierza II z rąk zwolenników nieżyjącego już króla Macieja Korwina.

XVI i XVII w. były dla miasta tragiczne. W tym czasie nękają je epidemie, trzęsienia ziemi, powodzie oraz wojny.

W 1810 król Prus upaństwawia wszystkie dobra zakonne. Od tego czasu zamek stał się własnością skarbu państwa.

1 grudnia 1890 uruchomiono, drugą co do rangi, linię kolejową węzła strzegomskiego, wiodącą przez Roztokę (10. km linii) do Bolkowa (20. km linii). Po dziewięciu latach przedłużono ją do węzłowej stacji Marciszów (1 sierpnia 1899). Tam następowało jej połączenie z linią Śląskiej Kolei Górskiej, a także z bocznymi liniami do: Lubawki przez Kamienną Górę z 1869 i Złotoryi z 1896. W niektórych okresach Bolków miał bezpośrednie połączenia kolejowe z wieloma miastami Polski np. z Krakowem.

W czasie zbliżania się Armii Czerwonej lokalna ludność zaczęła masowo uciekać. Miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie, a następnie przekazane administracji polskiej. Po konferencji poczdamskiej dokonała ona wysiedlenia dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec.

W latach 1945-1947 doszło do odbudowy przemysłu. W 1957 rozpoczęto modernizację i rozbudowę miasta.

W styczniu 1996 zamknięto dla ruchu pasażerskiego 35-kilometrową linię kolejową Strzegom - Bolków - Marciszów. Tym samym, po 105 latach, miasto straciło połączenie kolejowe z resztą kraju.

Nazwy ulic Bolkowa wczoraj i dziś

Józefa Bema, Księcia Bolka (Bolkostraβe), Demokratyczna, Farbiarska (Farberstraβe), Jagiellońska (Steigestraβe), Jaworska (Jauerstraβe), Jeleniogórska (Uferstraβe), Kamiennogórska (Gartenstraβe, 1945-1990 Bolesława Bieruta), Kolejowa (Bahnhofstraβe), Mikołaja Kopernika, Tadeusza Kościuszki (Fedor Sommer Straβe), Józefa Kraszewskiego (Bergstraβe), Lipowa, Ludowa, 1 Maja, Adama Mickiewicza, Młynarska (Mühlstraβe), Niepodległości (Freiburgerstraβe), Marcelego Nowotki, Piastowska (Wilhelmsweg), Polna (Feldstraβe), Józefa Poniatowskiego, Poprzeczna (Herbergstraβe), Republikańska (Chaussee nach Jauer), Władysława Reymonta (Wuthestraβe), Robotnicza (Weg nach Klein Waltersdorf), Rynek (Ring), Henryka Sienkiewicza (Kramstastraβe), Juliusza Słowackiego (Georg Hartmann Straβe), Szpitalna (Hospitalstraβe), Ścieżka, Karola Świerczewskiego (Landeshuterstraβe), Świerkowa (1945-2005 Feliksa Dzierżyńskiego), Ludwika Waryńskiego (Schützenstraβe), Widokowa, Wiśniowa, Wolbromska, Wysokogórska (Hohenfriedebergerstraβe), Zamkowa (Burgstraβe).

Ciekawostka - jedynym zdekomunizowanym patronem w latach 90-tych był Bolesław Bierut. Feliks Dzierżyński, patron małej i zapomnianej uliczki (jeden budynek) stracił swą godność dopiero po roku 2000; do dziś w Bolkowie mają swoje ulice zarówno dzień 1 Maja, Robotnicy, tacy działacze jak Marceli Nowotko czy Ludwik Waryński, tudzież kontrowersyjny generał Karol Świerczewski.

Architektura

Zabytki

Zabytki chronione prawnie w Bolkowie:

• Miasto (362 z dn. 25.11.56), strefa zabytkowa w tym unikalny pochyły, prostokątny rynek, otoczony kamienicami podcieniowymi z XVIII w. na jego zachodniej pierzei, pod wysokie podcienie prowadzą schody
• Mury miejskie (1075 z dn. 27.02.64), do dnia dzisiejszego pozostały tylko nieliczne fragmenty, wzniesione w w połowie XIV w. zachowane w pobliży ulice Reymonta i na podwórzu probostwa, strona zachodnia posiada dwie baszty, północna sześć
• Kościół parafialny pw. św. Jadwigi (76 z dn. 29.03.49), gotycka budowla, zbudowana zapewne około 1250 r.
• Plebania (155/A/03 z dn. 6.05.03)
• Cmentarz komunalny (688/J z dn. 6.07.81)
• Kapliczka z pietą, zlokalizowana na podzamczu. Zbudowana w barokowej formie z pietą w środku. Wpisana do rejestru zabytków (1376 z dn. 3.09.65). Pieta znajduje się za kutą kratą.
• Zamek (80 z dn. 25.11.49), budowla obronna z XIII w. z charakterystycznym dziobem skierowanym w stronę dostępnego wjazdu, jest to jedyny przykład tego typu w Polsce
• Ratusz (1377 z dn. 3.09.65), wzniesiony w XIV w, po spłonięciu w 1663 r. odbudowano go ponownie w 1670 r. w 1827 r. przebudowano go według projektu Hedemana z Kamiennej Góry
• Kamienice z podcieniami – z XVII i XVIII w. (przebudowane w XIX w.) w tym: Rynek 2 (1379 z dn. 4.09.65), Rynek 3 (1380 z dn. 4.09.65), Rynek 4, 5, 6 (1381 z dn. 3.09.65), Rynek 21, 22 (2059 z dn. 6.06.72), Rynek 24 (2060 z dn. 6.06.72)
• Dom mieszkalny z apteką na ul. Świerczewskiego (1261/J z dn. 13.05.96)
• Dom mieszkalny na ul. Farbiarskiej 9 (1378 z dn. 4.09.65)
• Magazyn na ul. Jaworska 10 (2058 z dn. 6.06.72)
• Pałac, na ul. Kopernika 1 (916/J z dn. 28.12.88)
• Dom mieszkalny, ul. Robotnicza 6 (1000/J z dn. 19.12.89)

Inne obiekty

• Anielska fontanna, granitowa fontanna z figurą chłopca czytającego Biblię taka sam figura znajduje się w mieście partnerskim Bolkowa – Borken
• Kościół ewangelicki
• Dwie Wieże ciśnień – miejska, działająca do dziś w sąsiedztwie Zamku oraz ruina wieży kolejowej
• Dworzec kolejowy z 1890 (funkcjonował do zamknięcia linii Strzegom-Bolków-Marciszów, przewozy pasażerskie zakończono w grudniu 1995)
• Miejski młyn

Zniszczone obiekty

• Ruiny obozu na Czerwonym Wzgórzu

Pomniki i rzeźby

• Obelisk ku czci żołnierzy radzieckich – znajduje się w dolnej części rynku, obecnie na tablicy obelisku widnieje napis: "Wieczna chwała bohaterom poległym za wolność narodów".
• Figura Jana Nepomucena
• Pomnik ofiar nazizmu – znajduje się na cmentarzu
• Pomnik ofiar obozu AL Bolkenhain
• Pomnik Jana Pawła II
• Pomnik sybiraków – usytuowany na Placu Jana Pawła II, został odsłonięty 10 lutego 1993 r., powstał za sprawą Koła Związku Sybiraków w Bolkowie
• Pomnik upamiętniający Teichmanna – granitowa płyta znajdująca się w okolicach zamkowych murów w skale, odsłonięta została 24 lipca 1891 przy udziale mieszczan, powstała za sprawą Towarzystwa Karkonoskiego. Pierwotnie litery były pokryte złotą farbą, obecnie jest ona zniszczona.
• Pomnik poległych podczas I wojny światowej – znajduje się na bolkowskim cmentarzu, został postawiony w 1929. Pomnik przedstawia rzeźbiony w granicie miecz, po obu jego stronach znajdują się nazwiska zaginionych i poległych.

• Pomnik ku czci żołnierzy poległych w wojnach drugiej połowy XIX w. – upamiętniał mieszkańców miasta, którzy zginęli podczas wojen z Danią, Austrią i Francją w latach 1886, 1866 i 1870-1871. Znajdował się w górnej części rynku, w sąsiedztwie fontanny. Pomnik posiadał kwadratową podstawę. W 1945 pomnik został rozebrany. Obecnie ciągle stoją lampy które go otaczały.
• Pomnik Friedricha Ludwiga Jahna – znajdował się na ulicy szpitalnej w pobliży obecnego Domu Kultury. Do dzisiaj została po nim tylko część kamiennego podestu wystająca z ziemi na niewielką wysokość. Został postawiony w 1911 przez Męskie Towarzystwo Gimnastyczne w dniu 50. rocznicy jego powstania, został wykonany przez bolkowskiego rzeźbiarza Wagenknechta.

Atrakcje turystyczne

• Hymn — Codziennie o godzinie 12:00 z wieży Ratusza odgrywany jest hejnał zatytułowany Rycerz, którego kompozytorem jest Karol Kruś. Nagranie na dwóch trąbkach powstało w Jeleniej Górze
• Trasy turystyczne
  • Szlakiem Zamków
  • Szlaki spacerowe na Wzgórzu Ryszarda
• Źródło Jana

Legendy

Upiór z Bolkowa

Zimą 1601 zamek był pod panowaniem Władysława Cztrycz. W tym czasie mieszkańcy Bolkowa zaczęli opowiadać o upiorze. Bestia ta miała w zwyczaju wdzierać się w nocy do domów i dusić oraz wypijać krew. Zazwyczaj atakowała dziewczęta, mimo to żadna z jego ofiar nie umarła. Zrozpaczeni mieszkańcy udali się do pana zamku i poprosili go o pomoc. Po wysłuchaniu wszystkich ofiar Władysław zawiadomił o sprawie dwór w Wiedniu. W kwietniu 1602 do miasta przyjechał posłaniec, który zabrał akta sprawy. W maju przybyła cesarska komisja, która miała sprawę zbadać i rozwiązać. Aż w końcu, pewnej nocy, zobaczyli upiora duszącego dziewczynę. Z dalszych wywiadów dowiedzieli się, że w ubiegłym roku, przy zamkowym murze mieszkała kobieta zajmująca się czarami. Informacja ta doprowadziła do wydania pośmiertnego wyroku, rozkopania grobu i spalenia jego zawartości. Od tamtej pory w mieście nie widziano zjawy.

Bursztynowa Komnata

Jan Stulin w swojej książce Gdzie ukryto Bursztynową Komnatę pisze że na bolkowskim zamku ukryto Bursztynową Komnatę. Uważa, że przywieziono ją w biały dzień z Królewca, oraz nie ukrywano przed wszystkimi na bolkowskim rynku (dwie skrzynie miały być uszkodzone), gdy ciężarówki czekały na wjazd na zamek. O samym transporcie miał nie wiedzieć nawet Hitler, który w owym czasie był honorowym obywatelem miasta.(w okresie III Rzeszy było to powszechne) Stulin twierdzi, że na zamku istniały podziemne wnętrza, gdzie ukryto skarb, żadne pisane materiały źródłowe nie potwierdzają tej wersji.

Gospodarka

Komunikacja i transport

Początki kolei żelaznych w Bolkowie sięgają schyłku XIX wieku. 1 grudnia 1890 uruchomiono 20 km, 1-torową linię kolejową Strzegom-Bolków. Po 105 latach eksploatacji, w grudniu 1995 zawieszono na niej przewozy pasażerskie. Do roku 2005 sporadyczne przewozy towarowe na trasie Bolków - Strzegom, obecnie nieczynna.

Na terenie miasta znajduje się przystanek PKS, firmy przewozowe zapewniają połączenia z miastami takimi jak: Jawor, Kamienna Góra, Jelenia Góra, Legnica, Wrocław, Warszawa.

Miasto leży przy drodze krajowej nr 5 przy drodze krajowej nr 3.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. 2 Armii Wojska Polskiego
• Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego
• Zespół Szkół Agrobiznesu w Bolkowie im. Wincentego Witosa

Sport

Obiekty sportowe:

• Kompleks boisk sportowych przy Zespole Szkół Agrobiznesu w Bolkowie (oficjalne otwarcie odbyło się 27 września 2010)
• Asfaltowe boisko, ulokowane w przy ulicy 1 maja (mini-boisko do koszykówki, piłki nożnej i tenisa)
• Sala gimnastyczna przy Zespole Szkół Agrobiznesu w Bolkowie (mieści się w dawnym Kościele ewangelickim)
• Sala gimnastyczna przy Gimnazjum (oficjalnie została otwarta 9 listopada 2007)
• Sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej
• Miejski Stadion (pod zarządem Miejsko-Gminnego Ludowego Klubu Sportowego "Piast" Bolków)
• Pływalnia otwarta (czynna w okresie letnim)

Kluby sportowe:

• Miejsko-Gminny Ludowy Klub Sportowy "Piast" Bolków

Kultura

Instytucje kultury:

• Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Bolków
• Gminno-Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Bolkowie (zarządza m.in. Ośrodkiem Wypoczynku Świątecznego (pływalnia i amfiteatr oraz domem kultury)

Cykliczne imprezy (coroczne):

• Wyścig Kolarski Bałtyk Karkonosze Tour (meta i start etapu)
• Castle Party
• Dni Bolkowa
• Diecezjalny Festiwal Kolęd i Pastorałek
• Kryterium Kolarskie o Puchar Burmistrza Bolkowa

Inne imprezy:

• Dni Średniowiecznej Kultury Śląsko Łużyckiej
• Siedemnastowieczny Piknik Rycerski
• Średniowieczne Spotkania Rycerski
• Świętojańskie Spotkania Rycerskie.
• Turniej Dziennikarzy we władaniu średniowieczną bronią wszelaką
• Wielki Turniej Rycerski

Stowarzyszenia i związki

• Bractwo Rycerskie Zamku Bolków
• Gminny Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Bolkowie
• Miejsko-Gminne Koło Pszczelarzy
• Miejsko-Gminny Ludowy Klub Sportowy "Piast" Bolków w Bolkowie
• Miejsko-Gminny Oddział Związku OSP
• Ochotnicza Straż Pożarna w Bolkowie
• Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Koło Bolków
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych
• Polski Związek Kombatantów Rzeczypospolitej i Byłych Więźniów Politycznych Koło Bolków
• Polski Związek Wędkarski Koło Bolków
• Porozumienie Samorządowe Bolków 2002
• Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego "Zawisza"
• Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych w Bolkowie
• Stowarzyszenie Rodzin Katolickich
• Stowarzyszenie Samorządowe Porozumienie Obywatelskie dla Bolkowa
• Stowarzyszenie Wspierające Osoby Niepełnosprawne "Integracja" w Bolkowie
• Świetlica Socjoterapeutyczna im. Księdza Zygmunta Gorazdowskiego prowadzona przez Zgromadzenie Sióstr Św. Józefa
• Towarzystwo Miłośników Bolkowa
• Uczniowski Klub Sportowy "Piast" Bolków
• Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej
• Związek Sybiraków Koło Bolków

Osoby związane z miastem

Honorowi Obywatele

• Hans-Jochen Meier, rektor w stanie spoczynku, były mieszkaniec Bolkowa, przewodniczący Związku Byłych Bolkowian w Niemczech. Wyróżniony został za wkład w kształtowanie kontaktów z miastem partnerskim Borken, popularyzacji wiedzy o gminie, pomoc w przekazaniu dla OSP Bolków samochodu ratowniczo-gaśniczego, inicjowanie wspólnych imprez kulturalnych i edukacyjnych oraz działalność publicystyczną.
• Jacob Zwiers, pracownik Urzędu Miejskiego w Heerde w Holandii; nadając tytuł wśród zasług wymieniono m.in. przekazanie karetki pogotowia dla SP ZOZ, przekazanie Domowi Pomocy Społecznej w Bolkowie samochodu do przewozu podopiecznych, przekazanie środków przeznaczonych na zakup busa do przewozu bolkowskich uczniów oraz środków na remont internatu Zespołu Szkół Agrobiznesu i SP ZOZ, przekazanie jednostek OSP wozu gaśniczego i innego sprzętu strażackiego.
• Jerzy Szmajdziński, wyróżnienie za skuteczne wspieranie zabiegów Urzędu Miasta o pozyskiwanie z instytucji rządowych i pozarządowych środków na inwestycje, przekazanie dla OSP w Bolkowie terenowego samochodu ratowniczo-gaśniczego, pomoc finansową w zakupie nowego samochodu ratowniczo-gaśniczego ratownictwa technicznego i ekologicznego, udzielenie placówkom oświatowym i opiekuńczym w Gminie Bolków pomocy socjalnej oraz przekazanie im komputerów i materiałów edukacyjnych.
• Ryszard Matuszak, proboszcz w Bolkowie (od 1995).
• Stanisław Sierakowski, proboszcz w należącym do gminy Bolków Kaczorowie (od 1993).
• Krzysztof Rakowski, twórca odbywającego się w Bolkowie festiwalu rocka gotyckiego Castle Party.

Honorowi obywatele w przeszłości

• Adolf Hitler, 10 maja 1933 wystosował do rady miejskiej pismo z podziękowaniami za nadanie honorowego obywatelstwa
• Paul von Hindenburg

">edytuj] Miasta partnerskie

• Borken w Niemczech (od 27 września 1997 )
• Heerde w Holandii (od 12 czerwca 1992)
• Dragsholm w Danii (od 1995)
• Doksy w Czechach (od 19 sierpnia 2006)
• Mużaków w Niemczech (od 20 października 2006)