Szczaniec

Szczaniec (niem. Stentsch) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Szczaniec, nad rzeką Gniła Obra. Obszar o charakterze wybitnie rolniczym. W pobliżu wsi znajduje się rezerwat przyrody typu leśnego "Grodziszcze". Wieś jest siedzibą gminy.

Położenie

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego. Przez teren wsi przebiega linia kolejowa o znaczeniu magistralnym Warszawa – Poznań – Rzepin – Frankfurt nad Odrą – Berlin, jednak w odniesieniu do samej miejscowości linia ta ma charakter głównie tranzytowy. W odległości 3km od wsi znajduję się droga krajowa nr 92.

Odległości

• Świebodzin – 10 km (przez Myszęcin – 12 km)
• Zielona Góra – 45 km
• Świecko (przejście graniczne z Niemcami) – 80 km
• Sulechów – 25 km
• Babimost – 24 km
• Port lotniczy Zielona Góra-Babimost – 27 km
• Zbąszynek – 21 km
• Międzyrzecz – 35 km

Historia

Szczaniec pojawił się bardzo wcześnie w źródłach pisanych, pierwsza wzmianka pochodzi z 1236 roku (Stans, Stansi), zaś w dokumencie z 1291 pojawiła się informacja o szczanieckim kościele. W roku 1335 Szczaniec został włączony do Śląska i wyłączony z kasztelanii zbąszyńskiej. Miejscowość ta odgrywała rolę miejscowości granicznej z Królestwem Polskim, do końca istnienia I Rzeczypospolitej. Granica ta przebiegała Kanałem Gniłej Obry. W 1436 roku Rafał Szczaniecki wzniósł zamek tzw. "biały dwór", który odgrywał rolę twierdzy granicznej. Został zburzony przez Szwedów w czasie wojny trzynastoletniej w 1637 roku. W okresie reformacji Szczaniec stał się jednym z pierwszych ośrodków luteranizmu w okręgu świebodzińskim. W 1538 roku pierwszym protestanckim księdzem został Martin Fechner, który studiował pod kierunkiem Marcina Lutra. W roku tym parafia odłączyła się od Kościoła rzymskokatolickiego. W roku 1570 został wzniesiony obecny kościół późnogotycki.

Czasy nowożytne

Z chwilą zagarnięcia Śląska przez Prusy w 1770 roku Szczaniec dostał się we władanie tego państwa. Ważnym wydarzeniem w historii miejscowości było otwarcie linii kolejowej Poznań-Frankfurt oraz zbudowanie istniejącego współcześnie pałacu w roku 1853, który w roku 1920 został rozbudowany, a w latach siedemdziesiątych poddany gruntownemu remontowi. Ok. 1890 r. wieś liczyła 520 mieszkańców.

Czasy współczesne

W 1945 r. wieś została włączona do Polski. Jej dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. Szczaniec nie został poważnie zniszczony podczas drugiej wojny światowej, dzięki temu zachował się do dziś, dawny układ przestrzenny wsi charakteryzujący się położonym w centrum trójkątnym placem oraz zwartą, kalenicowo-szczytową zabudową, z przełomu XIX/XX w.

Pochodzenie nazwy Szczaniec

Historycy poszukują powiązania ze staropolskim pojęciem "stan", czyli punktem daniny książęcej lub "stannica" czyli miejscem obozu wojskowego. Wraz ze zjawiskiem zniemczania terenów zachodnich doszło do kolejnych modyfikacji słowa Szczaniec na de Stencz i Szanzec pochodzących od niemieckiego słowa Schanze oznaczającego umocnienia obronne. Na przestrzeni lat można spotkać się z wieloma formami np.: Stans, Stensz, Stenz, Szanzec, Sczaniec, Sczanyecz i wreszcie z obecną nazwą Szczaniec.

Zabytki

• Kościół św. Anny – Pod wezwaniem św. Anny wzniesiony na początku XVI wieku dokładnie w 1570 roku w stylu gotyckim z efektownymi witrażami zabytkowym dzwonem i organami. Obecnie budynek odnowiony.

• Dwór (obecnie ruina) i spichlerz - folwark średni (Mittel Stentsch) – Była to budowla o charakterze funkcjonalnym. Ostatnia rozbudowa zabytku miała miejsce w II dziesięcioleciu XX wieku dokonana przez ówczesnego właściciela F.W. von Klackreuth. Po roku 1945 pałac nie był używany ani restaurowany i pozostały po nim jedynie ruiny przypominające czasy jego świetności. W całości pozostał jedynie spichlerz zbudowany w 1794 roku (taka data wycięta jest na belce stropowej przy wejściu do budynku), murowany, dwukondygnacyjny z wysokim podpiwniczeniem założony na rzucie prostokąta.
• Zespół Pałacowy – folwark górny (wraz z przylegającym parkiem) – Wzniesiony w 1496 roku za sprawą ówczesnego właściciela Rafała von Stentzsch średniowieczny zamek potocznie zwany "Biały Dwór". Zabytek ten uległ zniszczeniu w wojnie trzydziestoletniej w 1637 roku, a na jego miejscu powstał w 1853 roku obecny pałac dalej rozbudowany w 1920. Tak powstała rezydencja neostylowa w kształcie litery L pokryta dachem dwuspadowym. Do pałacu przylega park z licznymi okazami roślin i zabytkami przyrody.
• Świątynia Muz – Mieści się na tyłach pałacu na terenie parku. Powstała w II połowie XIX wieku. Stanowiła element podlegający pałacowi w jasnym celu gdyż odbywały się tam cotygodniowe koncerty muzyczne. Zabytek ten był miejscem życia kulturalnego mieszkańców pałacu i ich gości.
• Młyn zbożowy -Został wybudowany w II połowie XIX wieku, ale istniała tam już wcześniejsza budowla z czasów nowożytnych. Młyn ten obecnie zawiera pozostałości urządzeń po kole wodnym, które było używane w latach 60. naszego stulecia.

Imprezy

Najczęściej organizowane są przez Szczaniecki Ośrodek Kultury.

• " Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy " – koncerty zespołów, występy uczniów, światełko do nieba, licytacje
• " Uroczystość z okazji Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja "
• " Majowy Festyn " – Plenerowe koncerty zespołów artystycznych oraz zabawa taneczna w parku
• " Dni Ziemi Szczanieckiej " – Największa cykliczna impreza organizowana w Szczańcu. Koncerty zespołów, bieg uliczny, prezentacje mieszkańców, wsi, sołectw, itp. oraz Gala Piosenki Biesiadnej
• " Dożynki Gminne " – Msza Św. Dziękczynna, korowód, koncert dożynkowy

Edukacja

• Publiczne Gimnazjum w Szczańcu – do 6 oddziałów uczęszcza 140 uczniów
• Publiczna Szkoła Podstawowa w Szczańcu – poza miejscowymi dziećmi uczęszczają do niej uczniowie z innych miejscowości gminy Szczaniec Do 11 oddziałów uczęszcza 202 uczniów.
• Publiczne Przedszkole w Szczańcu

Szkoła podstawowa jak i gimnazjum znajdują się w jednym budynku tworząc razem Zespół Szkół Samorządowych w Szczańcu. Natomiast przedszkole publiczne mieści się w nowym budynku z lat 90., razem z Publicznym Zakładem Opieki Medycznej.

Bibliografia

• Krzysztof Garbacz, Skarb groszy średniowiecznych ze Szczańca, pow. Świebodzin, w: Lubuskie Materiały Konserwatorskie 2006-2007, tom 4, Zielona Góra 2007

Zobacz też

Parafia św. Anny w Szczańcu