Cisna

Cisna – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Cisna; siedziba gminy Cisna. Wieś położona jest w Bieszczadach w dolinie Solinki przy skrzyżowaniu dróg wojewódzkich nr 893 i 897. Od października 1939 do roku sierpnia 1944 wieś była siedzibą urzędu gminy w powiecie sanockim.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Wieś założona została w 1552 przez rodzinę Balów na prawie wołoskim.

W okresie I Rzeczypospolitej

Spis podatkowy z 1552 r. wymienia ponad 30 wsi będących własnością Balów, m.in. Cisną, Wołkowyję, Terkę, Łopienkę, Żubracze, Hoczew, Baligród. W 1589 roku Cisnę odziedziczył Matiasz IV Bal (1598-1612), syn Matiasza III Bala z Hoczwi (zm. ok. 1575) – kasztelana sanockiego. Na początku XVII wieku właścicielem Cisnej zostaje Samuel Bal - rotmistrz królewskiej chorągwi. W roku 1648 sejmik ziemski sanocki powierza Samuelowi "obronę domową" przeciwko opryszkom węgierskim niepokojącym okolice oraz poleca utworzenie zaciągu składającego się jazdy liczącej sto koni dla utrzymania porządku. Własnym kosztem zbudował groblę i drogę na Węgry przez Cisną, na której pobierał myto od przejeżdżających kupców.

W 1663 roku jako właściciel Cisnej jest wymieniony Mikołaj III Bal. Potem jest to własność Bełzeckich przez małżeństwo Zofii Balównej ze Stanisławem Bełżeckim (zm. 1677) s. Jana, wojewodą podolskim. Następnie właścicielem jest Katarzyna z Bełżeckich, którą poślubił Józef Lubomirski (wojewoda czernihowski) herbu Szreniawa. Po śmierci żony Katarzyny z Bełżeckich, sprzedał wniesione przez nią dobra. W roku 1709 Cisna jest własnością syna wojewody Adama Antoniego Bełzeckiego- kasztelane bełżeckiego, a od roku 1712 Lubomirskiego księcia na Wiśniczu i Jarosławiu - generała wojsk saskich i polskich. Od Lubomirskich Cisnę w 1720 nabył Michał Urbański - właściciel Lutowisk, podczaszy żydaczowski, który w 1739 roku, erygował tu parafię. W 1740 roku córka Michała Urbańskiego Teresa Urbańska wyszła za mąż za Józefa Benedykta Fredrę - chorążego łomżyńskiego, w posagu wniosła mu między innymi dobra ciśniańskie.

Lata 1772-1918

W 1790 Cisnę odziedziczył Jacek Fredro - ojciec Aleksandra, który w 1810 wykorzystując tutejsze złoża rudy żelaza założył tu hutę, tzw. fryszerkę, produkującą narzędzia rolnicze, garnki i piece. Surowcem dla huty była uboga ruda darniowa, występująca na stokach Hyrlatej.

Aleksander Fredro opisał Cisną w pamiętniku "Trzy po trzy".Po śmierci Jacka Fredry w 1828 roku właścicielem na Cisnej został jego syn, Julian Fredro, który po roku zmarł, a majątek przeszedł na jego młodszego brata Henryka Fredrę (19.07.1844-15.06.1908 w Göncz na Węgrzech). Przez pewien czas był właścicielem Cisnej Henryk Emilian Fredro(12.09.1789-16.11.1867) - oficer wojska polskiego, powstaniec, dyrektor zakładu ociemniałych we Lwowie, członek Stanów Galicyjskich odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.

W latach 1890-1895 zbudowana została wąskotorowa kolejka leśna do Nowego Łupkowa, a w 1904 do Kalnicy.

W 1846 r., podczas powstania krakowskiego 18 lutego 1846 r. do punktu zbornego w Cisnej przybył z inicjatywy J.M. Goslara, mjr Jerzy Bułharyn jako wojenny naczelnik Sanockiego. Sformował on z pracowników huty w Cisnej oddział, który poprowadził na Sanok rozbrajając po drodze placówki straży skarbowej i łącząc się z innymi grupami powstańczymi. Od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować Sanok dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. 21 lutego 1846 r. powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustianowej. 180 uczestników spotkało się w Uhercach, gdzie zaczęto formować w oddziały i odebrano od wszystkich przysięgę. Nękani po drodze przez chłopów ze Stefkowej, dotarli do wsi Zahutyń pod Sanokiem. Po kilku potyczkach m.in. pod Leskiem, przy dojściu do Zahutynia, 180 powstańców, nie mając wsparcia, od północy, nie zaatakowało Sanoka, ponieważ nie dotarły inne umówione oddziały, z powodu wystąpień zbuntowanych chłopów. Bułharyn, z grupką 20 zbrojnych wrócił 22 lutego do Cisnej i przekroczył granicę węgierską w Roztokach. Zygmunt Kaczkowski herbu Pomian, powieściopisarz, syn Ignacego Kaczkowskiego, zarządcy majątku Aleksandra Fredry w Cisnej, wziął udział w powstaniu w 1846 r.

W czasie I wojny światowej wielokrotnie toczyły się tu bitwy. Od jesieni 1914 do wiosny 1915 roku, w czasie walk toczących się w Karpatach, Cisna była trzykrotnie na linii frontu.

Od listopada 1918 do stycznia 1919 r. Republika Komańczańska.

W okresie II Rzeczypospolitej

W latach międzywojennych Cisna była jedną z większych i zasobniejszych wsi w Bieszczadach, a także znanym letniskiem.

Walki z UPA

Okres II wojny światowej i lata powojenne wyniszczyły wieś – w roku 1952 z ludnej wsi pozostało ok. trzydziestu rodzin. 11 stycznia 1946 Cisnę zaatakowała banda UPA. Upowcy najpierw podpalili szkołę i urząd gminy, następnie dwór oraz 8 polskich gospodarstw. Żywcem spłonęła 4-osobowa rodzina. Od wybuchu wrzuconego do domu granatu zginęła rodzina matka i troje dzieci, najstarsze w wieku 12 lat. Zginęli trzej przedwojenni policjanci, banderowcy bestialsko zamordowali ich masakrując ciała (obdzierając ze skóry, obcinając języki, uszy, genitalia), następnie wrzucili w ogień. Zginęło także kilku członków straży wiejskiej, zamienionej potem na ORMO. Posterunku broniło 9 milicjantów oraz 15 członków straży wiejskiej. W obronie dużą rolę odegrały miny, które obrońcy detonowali za pomocą rozciągniętych drutów. Po 10 godzinach walki upowcy odstąpili od oblężenia i uciekli w lasy, zabierając 27 zabitych. Obecnie w miejscu słynnego wydarzenia ustawiony jest pomnik.

Turystyka

Status uzdrowiska uzyskała Cisna w 1974 r. W meijscowości znajduje się kościół rzymskokatolicki , który w roku 2007 był remontowany.

Na cmentarzu najstarszy widoczny grób w Bieszczadach z roku 1842 Antoniego Kwiecińskiego i jego wnuczek; Róży Augusty żyła 6 lat, Ludwiki Klary (żyła 4 lata), zmarli na cholerę. Grobowiec rodziny Meinardich - potomków włoskiego budowniczego kolei. We wspólnym grobie pochowano milicjantów poległych na posterunku 24 lipca 1945 r. podczas pierwszego ataku UPA na Cisnę. Pomnik żołnierzy i milicjantów poległych w walkach z bandami UPA - na wzgórzu Betlejemka (Kamionka) tuż przy centralnym skrzyżowaniu. Wokół pomnika zrekonstruowano drewniano-ziemne umocnienia, w których polska załoga Cisnej odpierała ataki Ukraińców.

Działa tu Gminna Szkoła podstawowa i Gimnazjum. W Cisnej znajduje się 31 zarejestrowanych Ośrodków Wypoczynkowych: Największe to "Perełka" ośrodek Polskich Kolei Państwowych, Agroturystyka "Jeleni Skok", Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy "Wołosań". W Cisnej jest też w budynku Urzędu Gminy Ajencja PKO BP i Ochotnicza Straż Pożarna. W budynku Agroturystyki znajduje się biblioteka z czytelnią internetowa. Jest też budynek Poczty z masztem przekaźnikowym, dzięki czemu działa sieć telefonii komórkowej. Atrakcją turystyczną jest też kolejka wąskotorowa na na trasie Majdan-Przysłup. Nad Cisną latają kruki, obecnie ptaki pod ochroną.

• Galeria zdjęć
• 

  Urząd Gminy

• 

  Centrum informacji turystycznej

• 

  Gminne Centrum Kultury i Ekologii

• 

  Kościół w Cisnej

Piesze szlaki turystyczne

• (Główny Szlak Beskidzki) Smerek - Okrąglik - Jasło - Cisna - Bacówka PTTK "Pod Honem" - Hon - Wołosań
• Cisna - Liszna - Roztoki Górne - Przełęcz nad Roztokami Górnymi (turystyczne przejście graniczne ze Słowacją)

Transport

W Cisnej krzyżują się drogi z Sanoka, Komańczy i Wetliny. Do Cisnej dojeżdżają autobusy PKS z Sanoka, Wołosatego kursują też prywatne busy. Koło skrzyżowania znajduje się również publiczny WC.

Imprezy kulturalne

Od roku 2002 w Cisnej oraz pobliskich wsiach Dołżyca, Łopienka oraz Dolina odbywa się w sierpniu cykliczna impreza folklorystyczna pn. Festiwal Sztuk Różnych "Bieszczadzkie Anioły". Na festiwalowych koncertach swoją twórczość prezentowali m.in. Antonina Krzysztoń, Wolna Grupa Bukowina, Stare Dobre Małżeństwo i wielu innych artystów. Poza koncertami organizowane są również targi sztuki ludowej, spotkania z poetami i autorami książek oraz pokazy sprawności GOPR.

Cisna w kulturze masowej

Pochodzący z 1978 roku jeden z największych przebojów Krystyny Prońko zatytułowany jest Deszcz w Cisnej .

Cisna w literaturze

• Aleksander Fredro – Trzy po trzy. Pamiętnik.
• Stanisław Myśliński, Strzały pod Cisną, Warszawa, 1978
• Artur Bata Bieszczady w ogniu, Rzeszów, 1987
• W Cisnej sprzedaje swoje książki Ryszard Szociński współczesny pisarz i poeta związany z Bieszczadami.

Sport

• Galicja Cisna - klub piłkarski (IV liga)

Demografia

• 1921 – Cisną zamieszkiwało 416 osób (w 46 domach mieszkalnych):
  • 166 wyznania rzymskokatolickiego
  • 132 wyznania greckokatolickiego
  • 118 wyznania mojżeszowego
• 1991 – 403 osób
• 2004 – 460 osób