Szczawno-Zdrój

Szczawno-Zdrój (niem. Bad Salzbrunn, do 1935 Ober Salzbrunn) – miasto i gmina uzdrowiskowa w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, położone w Górach Wałbrzyskich (Sudety Środkowe), leżące na Dolnym Śląsku.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 5598 mieszkańców.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 14,74 km². Miasto stanowi 2,89% powierzchni powiatu.

Miasto jest położone na wysokościach od 400 do 430 m n.p.m.

Według danych z 2002 Szczawno-Zdrój ma obszar 14,87 km², w tym: użytki rolne (grunty orne i trwałe użytki zielone) 36%, nieużytki i obszary leśne 64%.

Szczawno-Zdrój graniczy z dwoma miastami: Wałbrzych i Boguszów-Gorce oraz z gminą Stare Bogaczowice.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.

Historia

Jest jednym z najstarszych uzdrowisk na Dolnym Śląsku. Bogate jest w wody lecznicze, szczawy wodorowęglanowo-sodowo-wapniowo-magnezowe. Po raz pierwszy właściwości lecznicze wód zbadał i potwierdził nadworny lekarz Hochbergów – Caspar Schwenckfeldt w 1598.

Skład chemiczny wód, medyczne ich zastosowanie oraz wyniki przeprowadzonych analiz, zostały opisane w wydanej we Wrocławiu w 1777 r. broszurze pt. "Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących". Był to dokonany przez Dawida Vogla przekład opublikowanej w 1774 r. książeczki Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika.

Pierwsza wzmianka o wtedy jeszcze wsi książęcej została zawarta w "Księdze Henrykowskiej" (dokument Henryka I Brodatego) w 1221. Pod koniec XIII włączono ją do dóbr zamku Książ. Losy wsi zmieniały się wraz z dziejami zamku. Początkowo wieś należała do księstwa wrocławskiego.

W 1392, po śmierci ks. Agnieszki, żony Bolka II, "Szczawno" przeszło w ręce króla czeskiego Wacława. W 1410 wykupił je Janko z Chociemic z rąk braci Conrada i Albrechta Salzbornów. Od 1464 "Szczawno" wraz z Książem ponownie przechodzi w ręce króla czeskiego. W 1509 posiadłość nabył Conrad von Hochberg, którego potomkowie dziedziczyli Szczawno do 1931.

W 1945 miejscowość została włączona do Polski. Jej dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W okresie od 1945 do 1946 administracja polska używała nazwy Solice Zdrój, ostatecznie przyjęto jednak obecną formę.

Edukacja i kultura

• Zdrojowe Centrum Kultury "Młyn"
• Teatr Zdrojowy z 1860 z salą w stylu neorokoko, miejsce wielu koncertów, spektakli operowych i teatralnych.
• Przedszkole Miejskie
• Miejska Szkoła Podstawowa
• Gimnazjum Publiczne
• Zespół Szkół im. Marii Curie-Skłodowskiej
• Biblioteka Miejska

Transport

Łączna długość dróg na terenie miasta wynosi 23,22 km. Z tego 6 km to drogi wojewódzkie, podlegające Dolnośląskiemu Zarządowi Dróg Wojewódzkich we Wrocławiu. Są to ulice: Solicka, Kolejowa, Ułanów Nadwiślańskich, Mickiewicza, Sienkiewicza, Chopina i Łączyńskiego. Pozostałe drogi mają charakter dróg lokalnych a utrzymaniem ich zajmuje się Urząd Miejski.

Toponimia

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Szczawno Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Salzbrunn.

Nazwa miejscowości Szczawno-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Szczawno Zdrój, jest formą potoczną. Do niedawna forma Szczawno Zdrój była jednak podawana jako poprawna przez słowniki języka polskiego (np. przez "Nowy słownik ortograficzny PWN"). Powstawał przez to rozdźwięk pomiędzy formą urzędową nazwy tego miasta, a formą słownikową. Jednak te różnice przestały istnieć w 2004. Wtedy to Rada Języka Polskiego uchwaliła, że dwuczłonowe nazwy wszystkich miejscowości z członem "Zdrój" występującym na drugim miejscu, należy pisać z łącznikiem, co znaczy, że również z językowego punktu widzenia obecnie jedyną poprawną formą jest Szczawno-Zdrój.

Architektura

Zabytki

• zespół zabudowań zdrojowych:
  • Pawilon handlowy
  • Teatr
  • Klub Kuracjusza
  • Pijalnia
  • Hala spacerowa
  • Muszla koncertowa
  • Altana nad źródłem
• Dom Zdrojowy, Sanatorium Uzdrowiskowe Nr 1, ul. Kolejowa 14, wybudowany przez Jana Henryka XV Hochberga, księcia von Pless jako Grand Hotel (1911-1934), duży wkład do aranżacji wystroju wnętrz obiektu wniosła była jego żona, Maria Teresa Oliwia von Pless, zwana księżną Daisy; w kilka lat później został przemianowany na na Dwór Śląski (Kurhotel Schlesische Hof (1935-1945); m.in. gościł Winstona Churchilla; był inspiracją dla architektów sopockiego Grand Hotelu
• wieża widokowa wzgórza Giedymina
• Park Zdrojowy im. H. Wieniawskiego
• Wieża Anny (wieża zegarowa), wzniesiona w 1818 r. na skarpie na terenie Parku Zdrojowego,w pobliżu miejsca,gdzie odkopano prehistoryczne ujęcie studzienne sprzed około dwóch tysięcy lat. Poniżej wieży, na skale umieszczona jest tablica upamiętniająca ten fakt.
• Park Szwedzki
• pawilon usługowo-handlowy, ul. Kościuszki 50
• willa, ul. Kolejowa 8

Kościoły,parafie:

• Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP z 1936-1937
• Kaplica parafialna M.B Częstochowskiej ul.Baczyńskiego 14 ( obszar parafii obejmuje Szczawno Zdrój z docelowym zadaniem budowy nowego kościoła na styku Wałbrzycha i Szczawna Zdroju przy cmentarzu komunalnym w Szczawnie Zdroju).
• Krzyż Jubileuszowy usytuowany u zbiegu ulic Wojska Polskiego i Kolejowej

Zieleń miejska

Zalesione zbocza otaczających wzniesień i dość głęboko wcięte dolinki stanowią o atrakcyjności terenów widokowych i wypoczynkowych. Około 60% powierzchni zajmują tereny zielone: lasy, pastwiska i łąki oraz sady. W uzdrowisku znajdują się dwa parki utrzymane w stylu angielskim (Zdrojowy i Szwedzki – 26,5 ha) z bogatą roślinnością rodzimą i aklimatyzowaną (ok. 180 gatunków) wśród której wiele drzew i krzewów to pomniki przyrody (130). Na uwagę zasługują różaneczniki i azalie – z kwiatami w okresie wiosennym. Parki powstały na przełomie XVIII i XIX. Od 1996 prowadzona jest rewaloryzacja parku Zdrojowego. Celem rewaloryzacji jest odtworzenie charakteru parku z końca XIX, kiedy to miał największą popularność.

Ludzie

Najbardziej znamienici kuracjusze uzdrowiska

• Zygmunt Krasiński
• Henryk Wieniawski, który tu także koncertował (1855-1857), stąd od 1966 doroczne festiwale jego imienia
• król August saski
• cesarz Niemiec Wilhelm II
• król Grecji Konstantyn I
• Car Mikołaj I
• Winston Churchill
• Iwan Turgieniew
• Agostino Casaroli
• kardynał Adam Sapieha
• Ludwik Zamenhof
• Hipolit Cegielski
• Jarosław Iwaszkiewicz
• Jan Brzechwa

Ludzie związani ze Szczawnem-Zdrój

• Gerhart Hauptmann, laureat nagrody Nobla z 1912

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Szlaki turystyczne

Przez teren Szczawna Zdroju przebiegają następujące szlaki turystyczne:

– Europejski długodystansowy szlak pieszy E3

– Marciszów Górny – Krąglak – Gostków – Trójgarb – Bacówka Pod Trójgarbem – Lubomin – Chełmiec -Boguszów PKP – Dzikowiec Wielki – Unisław Śląski – Sokołowsko-Schronisko Andrzejówka – Rybnica Leśna – Wałbrzych Główny PKP

– Bolków – Półwsie – Nagórnik – Łysica – Nowe Bogaczowice – Trójgarb – Bacówka Pod Trójgarbem – Lubomin – Szczawno Zdrój

– Strzegom PKS – Stawiska – Dobromierz – Pietrzyków – Chwaliszów – Zamek Cisy – Struga – Czerwone Wzgórze – Szczawno Zdrój – Wałbrzych Podzamcze – Siodełko Pod Starym Książem – Zamek Książ – Witosz – Jeziorko Daisy – Witoszów Górny – Świdnica Miasto PKP

Zobacz też

• miasta w Polsce
• Cmentarz żydowski w Szczawnie-Zdroju