Lubrza (województwo lubuskie)

Lubrza (niem. Liebenau) – wieś w zachodniej Polsce, położona w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim. Siedziba gminy Lubrza. Według danych z 31 grudnia 2010 roku, wieś miała 1010 mieszkańców. Dodatkowo do sołectwa w Lubrzy należą dwa przysiółki Romanówek z 41 mieszkańcami, oraz Chałupczyn z 11 mieszkańcami.

Miejscowość o charakterze turystycznym. Położona nad jeziorami Goszcza, Lubie oraz Lubrza, w pobliżu licznych obiektów południowego odcinka MRU, zwanego umownie Pętlą Boryszyńską. Przez wieś przepływa rzeka Rakownik.

Pierwsza wzmianka o Lubrzy pochodzi z 1249 roku. Miejscowość posiadała prawa miejskie od 1319 do XVII wieku oraz 1857-1945.

Położenie

Lubrza położona jest wśród wzgórz morenowych o wysokości dochodzącej do 130 m n.p.m., na Pojezierzu Lubuskim, dokładniej na Pojezierzu Łagowskim, w dorzeczu Obry, nad trzema jeziorami: Goszcza (48 ha, głęb. 20,2 m), Lubie (28,4 ha, głęb. do 35 m) oraz Lubrza. Krajobraz okolic wsi został ukształtowany w plejstocenie przez zlodowacenie środkowopolskie i bałtyckie.

Geograficznie w zachodniej Polsce, administracyjnie w województwie lubuskim, historycznie na północnych krańcach Dolnego Śląska, dokładniej na ziemi świebodzińskiej, w pobliżu granicy z Wielkopolską. Miejscowość leży 52 km na północ od Zielonej Góry, 62 km na południe od Gorzowa Wielkopolskiego, najbliższym miastem jest Świebodzin, położony 9 kilometrów na południe od Lubrzy.

Środowisko naturalne

Lubrza położona jest w zasięgu śląsko-wielkopolskiego regionu klimatycznego. Klimat z przewagą, wpływów oceanicznych, mniejsze od przeciętnych amplitudy temperatur. Sumy opadów wahają się pomiędzy 550 mm a 600 mm rocznie. Wartości te są nieco wyższe od średniej w województwie lubuskim, co jest spowodowane położeniem wśród wzniesień morenowych. Wiatry wieją głównie z kierunków zachodnich i północno-zachodnich. Wiosna i lato wczesne, długie i ciepłe. Zima łagodna i krótka.

Przyroda

Dwa kilometry na południe od Lubrzy znajduje się rezerwat przyrody Pniewski Ług, gdzie spotkać można chronione gatunki roślin w tym: rosiczkę okrągłolistną, bagnice torfową oraz przygiełkę białą. W pobliżu rezerwatu położony jest pomnik przyrody Krzeczkowskie Bagno, który został utworzony w celu ochrony źródlisk z śródleśnym torfowiskiem wysokim. Okolice miejscowości porośnięte są lasami sosnowymi.

Historia

Średniowiecze

Lubrza po raz pierwszy pojawia się w źródłach historycznych w 1249 roku, z tego roku zachowały się dwa uznane za autentyczne dokumenty, które dotyczą nadań w Lubrzy, dla klasztoru cystersów w Paradyżu. Wiadomo, iż w XIII wieku, Lubrza była typowa osadą rycerską z ośrodkiem grodowym, rozwijającym się obok dóbr klasztoru cystersów w Paradyżu. W XIII i XIV wieku nastąpił dynamiczny rozwój miejscowości wiążący się z jej położeniem, na szlaku handlowym ze Świebodzina do Gorzowa, takie położenie zapewniało, również połączenie z Frankfurtem oraz Poznaniem. Cystersi zarządzając wsią, stawiali głównie na uprawę roli oraz hodowlę, stosując przy tym trójpolówkę, nawożenie, oraz meliorację. W 1312 roku, Lubrza była już centrum administracyjnym jednego z dystryktów księstwa głogowskiego, będąc siedzibą jego zarządcy, czyli ówczesnego landwójta. Dopiero przechodząc całkowicie na własność klasztoru cysterskiego w Paradyzu w 1322 roku, Lubrza straciła znaczenie polityczno-administracyjne, na rzecz rozwijającego się prężniej świeckiego Świebodzina.

Czasy nowożytne

W XVI wieku prowadzono tu produkcję własnego piwa oraz sukna. Od 1613 roku przysługiwał dla miasta przywilej organizowania 3 jarmarków w roku, a w 1616 roku miejscowy cech szewców otrzymał nowy wilkierz. Pozostałe cechy rzemieślnicze, z czasem traciły znaczenie i zostały podporządkowane cechom świebodzińskim. Mimo to nawet w XVII wieku istniały w Lubrzy mocne rzemieślnicze cechy: szewski, kowalski, kołodziejów i krawców. Lubrza w tym czasie otrzymała status małego ośrodka miejskiego. Miejscowość rozwijała się mimo trudności wojny trzydziestoletniej. W 1762 miał miejsce duży pożar, którego pozytywnym skutkiem była odbudowa miejscowości nadająca jej bardziej miejski charakter. XVIII wiek to także stopniowe zmniejszanie się roli handlu na rzecz rzemieślnictwa, w konsekwencji czego część rynku została przeznaczona pod zabudowę mieszkalną. Część domów była już wówczas murowana, poza tym w Lubrzy funkcjonowały dwie szkoły wyznaniowe, dwa młyny, oraz folwark zakonny. Lubrza w XVIII wieku posiadała zwarte założenie z małym rynkiem pośrodku. Własność klasztoru paradyskiego utrzymała się do 1810 roku, kiedy to na mocy rozporządzeń królewskich zsekularyzowano dobra klasztorów w Prusach. Dzięki temu pełnię praw uzyskał samorząd lokalny z burmistrzem na czele. Ta zmiana pobudziła miejscowość do dalszego rozwoju. W 1824 roku podczas drążenia studni, przypadkowo odnaleziono, pokłady węgla brunatnego. Późniejsze wydobycie tego surowca w okolicy Lubrzy spowodowało rozwój gospodarczy oraz związany z nim przyrost liczby ludności. W 1910 roku miasto zamieszkiwało 1148 osób, z czego 701 było wyznania ewangelickiego, 446 było katolikami, a jedna osoba była wyznania mojżeszowego.

Historia najnowsza

W 1933 roku miasto liczyło około 1250 obywateli. Liczba ta obniżyła się do 1170 mieszkańców w 1939 roku, na skutek migracji rdzennych mieszkańców za zachód Niemiec, tzw. Ostflucht. W 1940 roku w Lubrzy utworzono dwa obozy pracy, Liebenau I i Liebenau II, w których wykorzystywano żydowskich więźniów, do budowy pobliskiej autostrady. W styczniu 1945 roku pod Lubrzą miało miejsce ostateczne przełamanie umocnień Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, skutkiem czego zabudowa miejscowości została zniszczona w około 40%, co było najwyższym wskaźnikiem, obok Sulechowa, na terenie przedwojennego powiatu świebodzińskiego (m.in. kościół katolicki z 1776 roku, należąca do niego plebania, hotele, część zabudowy mieszkalnej w tym drewniana willa przeniesiona z rynku świebodzińskiego pochodząca z XVII w.). Lubrza zajęta przez armię radziecką, przeszła pod administrację polską, jednak w konsekwencji zniszczeń wojennych, straciła prawa miejskie. W okresie PRL w latach 60. wsi przywrócono funkcje turystyczne, wiązało się to z budową ośrodków turystycznych z 250 miejscami noclegowymi, poza tym urządzono wówczas kąpielisko nad jeziorem Goszcza oraz przystań wodną. W latach 70. aż do początku lat 90. ważny ośrodek turystyczny (cztery duże obiekty wypoczynkowe, m.in. ośrodek wczasowy Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Wielkopolskiej Fabryki Maszyn Elektrycznych w Poznaniu "Wiefamel"). W latach 80 w literaturze turystycznej Lubrza była określana mianem jednej z najlepiej zorganizowanych wsi letniskowych w kraju, docelowo państwo planowało urządzić w jej okolicach 8-10 tysięcy miejsc wypoczynkowych. Plany miały zostać zrealizowane po 1990 roku, jednak już w połowie lat 80-tych zaprzestano realizowania nowych inwestycji w infrastrukturę turystyczną. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego. Od 1999 roku wieś należy do województwa lubuskiego.

Architektura

Układ wsi

Lubrza jest przykładem zespołu urbanistycznego o średniowiecznym rozplanowaniu opartym na dawnej drodze tranzytowej ze Świebodzina do Międzyrzecza, obecnie ulica Świebodzińska. Interesujący jest położony centralnie rynek, obecnie plac Wdzięczności, oraz murowane mieszkalne budynki z końca XIX i pocz. XX w. szczególnie na ulicy 3 Maja, Zamkowej, Klasztornej oraz Krzywej. Wieś zabudowana jest na linii prostej skierowanej z południa na północ. Kilkadziesiąt metrów na zachód od miejscowości znajduje się jezioro Goszcza. Południowe krańce wsi sięgają jeziora Lubie, natomiast północne jeziora Lubrza.

Zabytki

Jedynym zabytkiem we wsi jest kościół św. Jana Chrzciciela z 1848 roku, będący neoromańską budowlą murowaną, z jedną nawą, półkolistą absydą od zachodu i wysmukłą wieżą od wschodu. Kościół jest siedzibą tutejszej parafii św. Jana Chrzciciela.

We wsi znajduje się poza tym:

• Cmentarz katolicki z końca XIX wieku – przy ulicy Świebodzińskiej i 3 Maja, nieczynny. Po II wojnie światowej większość starych nagrobków została zdewastowana i w konsekwencji usunięta przez władze komunistyczne by umożliwić pochówek dla nowo przybyłej polskiej społeczności. Obecnie na jego terenie pozostało zaledwie kilka przedwojennych niemieckich nagrobków. Jeszcze w latach 60. na terenie cmentarza znajdowała się dobrze zachowana ruina uszkodzonego w czasie wojny barokowego kościoła katolickiego zbudowanego w 1776 roku. Oficjalnie została ona usunięta z powodu zagrożenia katastrofą budowlaną, choć według świadków tego wydarzenia kościół pozostawał w stanie umożliwiającym jego odrestaurowanie. Dziś po świątyni pozostały jedynie fundamenty przykryte warstwą ziemi, a na jej miejscu miejscowi duchowni urządzili ołtarz polowy. Cmentarz w całości otoczony jest przedwojennym ceglanym murem cmentarnym.
• Młyn Miejski – budynek sięgający tradycją czasów średniowiecznych, obecnie dostosowany do potrzeb studia nagraniowego, jednak podczas remontu z zewnątrz zostały zachowane detale świadczące o jego przeszłości.
• Średniowieczne grodzisko, z reliktami wieży rycerskiej – znajduje się za zabudowaniami przy ulicy Zamkowej. Obecnie nie wyeksponowane, porośnięte drzewami.
• Pomnik z PT-76 – w centralnym miejscu placu Wdzięczności, na betonowym cokole do lat 90. stało działo samobieżne SU-76, które ze względu na powstanie w czasie drugiej wojny światowej zostało podarowane przez władze gminy dla Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Początkowo pomnik zastąpiono armatką ciągnioną kaliber 76, jednak szybko została ona zastąpiona, lekkim czołgiem pływającym PT-76, stojącym na cokole do dziś.

W pobliżu wsi znajduje się Międzyrzecki Rejon Umocniony, będącym systemem fortyfikacji wybudowanym przez Niemców w latach 1933-1945. W miejscowości znajduje się jaz 709, śluza forteczna 708, oraz odrestaurowany Pz.W. 694.

Demografia

Liczba ludności według materiałów źródłowych.

Tabela przedstawiająca liczbę ludności Lubrzy w latach 1787-2010.

Gospodarka

Gospodarka w Lubrzy ma charakter handlowo-usługowy (sklepy, zakłady mechaniki pojazdowej, zespół muzyczny, studio nagrań, firmy budowlane, punkt apteczny, hurtownia wyrobów z wikliny, usługi ślusarskie, lecznica zwierząt, filia banku spółdzielczego z Krosna Odrzańskiego). Coraz większego znaczenia nabiera również sektor związany z turystyką, a szczególnie spływ kajakowy rzeką Rakownik uznany w 2008 roku za siódmy cud województwa lubuskiego w rankingu Gazety Lubuskiej, poza tym we wsi istnieją: dwa ośrodki wypoczynkowe, wypożyczalnia sprzętu wodnego, przedsiębiorstwa zajmujące się organizowaniem wypoczynku (zwiedzanie obiektów MRU, punkty gastronomiczne i kwatery prywatne). Charakter prowadzonej działalności na terenie wsi, jest mało uciążliwy dla środowiska.

Sport

Na terenie miejscowości działa klub piłkarski Zjednoczeni Lubrza. Klub został założony w 1961 roku, aktualnie występuje w klasie okręgowej, w grupie Zielona Góra. Zespół ma barwy żółto-zielone. Przy klubie działa sekcja juniorów.

Przy szkole podstawowej w Lubrzy znajduje się sala gimnastyczna, z której korzystają uczniowie, sportowcy, oraz zorganizowane grupy mieszkańców z całej gminy Lubrza. W październiku 2009 roku na terenie przylegającym do szkoły podstawowej otwarto zespół boisk Orlik 2012.

Turystyka

Lubrza posiadała cechy miejscowości turystycznej jeszcze przed II wojną światową. Ze względu na łagodny klimat znajdowała się tu stacja klimatyczna. Do dziś zachowało się wiele przedwojennych pocztówek, które podkreślały walory krajobrazowe miasta. W czasie wojny zniszczeniu uległa cała infrastruktura turystyczna, a polscy osadnicy nie podjęli prób jej odbudowy.

Po wojnie turystyka w Lubrzy była rozwijana od lat 60. XX wieku, kiedy to zbudowano pierwsze ośrodki wypoczynkowe. Obecnie w Lubrzy znajdują się dwa czynne ośrodki wypoczynkowe (w sumie 300 miejsc noclegowych), kilkanaście kwater prywatnych, a w okresie wakacyjnym w zespole szkół samorządowych organizowane są kolonie o charakterze obozów przygotowawczych dla młodych sportowców. W sezonie letnim działają również cztery obiekty gastronomiczne.

Walorami turystycznymi miejscowości są: położenie między trzema jeziorami, łagodny klimat, plaża nad jeziorem Goszcza z wyremontowanym w 2008 roku pomostem, głębokie jezioro Lubie wykorzystywane do nurkowania, rybne jeziora, strome wzgórza morenowe, położenie wśród lasów obfitujących w grzyby, jagody oraz poziomki, duża odległość od głównych szlaków komunikacyjnych.

Do atrakcji turystycznych w Lubrzy można zaliczyć: zabytkowy neoromański kościół z 1848 roku, rynek z pomnikiem czołgu, znajdujące się we wsi obiekty Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. W miejscowości w okresie letnim organizowana jest impreza plenerowa Noc Nenufarów.

Do aktywnych form spędzania czasu w miejscowości należą: spływ kajakowy rzeką Rakownik, spacery i wycieczki rowerowe po okolicznych lasach oraz wzdłuż linii brzegowych jeziora Goszcza i Lubie, możliwość nurkowania, rajdy w trudnym terenie wypożyczonymi samochodami terenowymi oraz quadami, tyrolka. Ponadto przez cały rok istnieje możliwość wędkowania, a jesienią zbierania grzybów i owoców runa leśnego.

Szlaki turystyczne

Przez wieś przechodzi szlak turystyczny PTTK, oraz trzy szlaki utworzone przez władze gminy:

• szlak pieszy z Nietkowic do Boryszyna, długość całkowita 50km. Szlak przebiega przez większość obiektów Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, od Odry aż po Boryszyn.
• Pieszo-Rowerowy Szlak Nenufarów – długość 8 km (Lubrza, jezioro Lubie, Nowa Wioska, jezioro Goszcza). Szlak został wytyczony na miejscu dawnej drogi leśnej na około jeziora Lubie i jeziora Goszcza. Trasa jest oznakowana i utwardzona.
• Lubrzański Szlak Kajakowy – długość ok. 15 km, poziom łatwy, trasa prowadzi rzeką Paklicą przez – śluzę forteczną 708 w Lubrzy, jezioro Lubrza, Paklicko Wielkie, jezioro Rudny, kończąc się przy murach klasztornych w Paradyżu.
• Szlak Bobra – znajduje się ok. 1,5 km od miejscowości przy drodze do Staropola, wyeksponowane żeremia bobra oraz drzewa ścięte przez bobry, na szlaku tablice informacyjne, system kładek prowadzących przez tereny pomokłe.
• Lubrzański Szlak Fortyfikacji MRU – przez Lubrzę przebiega naziemna, południowa część szlaku. Wyeksponowane zostały dwa obiekty Jaz 709, oraz Pz. W. 694.

Tablica z planem Lubrzy znajduje się w pobliżu rynku. W miejscowości działa punkt informacji turystycznej, zlokalizowany w gminnej bibliotece.

Kultura i edukacja

• Publiczne Gimnazjum w Lubrzy – powstało po reformie oświaty we wrześniu 1999 roku, liczba uczniów w roku szkolnym 2009/2010 to 120.
• Publiczna Szkoła Podstawowa w Lubrzy – została założona już w 1945 roku, pierwszy rok szkolny rozpoczął się 4 września 1945 roku. Obecnie do szkoły uczęszczają dzieci z miejscowości: Bucze, Buczyna, Nowa Wioska i Zagaje. W roku szkolnym 2007/2008 w szkole jest 7 oddziałów, w których uczy się 159 uczniów.
• Niepubliczne Przedszkole w Lubrzy im. Kubusia Puchatka

Szkoła podstawowa jak i gimnazjum znajdują się w budynku z lat 80., tworząc razem Zespół Szkół Samorządowych w Lubrzy.

We wsi znajduje się także Gminna Biblioteka, oraz remiza Ochotniczej Straży Pożarnej. Najważniejsze imprezy kulturalne w Lubrzy to obchody Święta Konstytucji 3 Maja, najczęściej uświetniane przez występy orkiestr dętych w Gminnym Ośrodku Kultury, oraz Noc Nenufarów znana impreza plenerowa, która co roku przyciąga nawet 10 tysięcy osób.

W Lubrzy znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej św. Jana Chrzciciela, należącej do diecezji zielonogórsko-gorzowskiej . Przy parafii działają m.in. Ruch Światło-Życie i Oratorium Świętego Jana Bosko. Dom parafialny prowadzą księża salezjanie. Budynki parafialne, dysponują 49 miejscami noclegowymi.

W XIX wieku urodził się w Lubrzy Alexander Tietze, niemiecki chirurg, który opisał zespół objawów zwany dziś zespołem Tietzego.

Infrastruktura

Komunikacja

We wsi znajdują się dwa przystanki autobusowe, obsługiwane przez autobusy PKS Zielona Góra. Większość połączeń prowadzi do Świebodzina, jednak istnieją bezpośrednie połączenia również do Zielonej Góry, oraz Sulęcina.

Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Świebodzinie. Bliżej są przystanki kolejowe w Wilkowie oraz w Mostkach, jednak pociągi ekspresowe zatrzymują się jedynie na stacji kolejowej w Świebodzinie.

Lubrza nie jest położona bezpośrednio przy żadnej drodze głównej, najbliższy zjazd na drogę krajową nr 92, położony jest około 7 kilometrów na zachód w miejscowości Bucze, oraz 9 kilometrów na południowy wschód przy wjeździe do Świebodzina.

Miejscowość leży względnie daleko, od ważniejszych szlaków komunikacyjnych. Sytuację zmieni powstający w Jordanowie węzeł na autostradzie A2, około 6 kilometrów na wschód od Lubrzy.

Najbliższe lotnisko to port lotniczy Zielona Góra-Babimost, znajdujący się w Nowym Kramsku 36 km od Lubrzy.

Infrastruktura techniczna

Wieś jest w pełni zelektryfikowana, nadzór nad elektroenergetyczną siecią przesyłową pełni Enea S.A. Ponadto Lubrza posiada własną oczyszczalnię ścieków o przepustowości 600 m³/d, która została zaplanowana w taki sposób, by w przyszłości przyjąć nieczystości z terenu gminy Lubrza. Skanalizowanie miejscowości poprawiło jakość wód jezior położonych wokół Lubrzy. We wsi działa również sieć wodociągowa. Od 2006 w Lubrzy istnieje możliwość skorzystania z przyłącza gazowego, które obsługiwane jest przez EWE z siedzibą w Międzyrzeczu.

Zobacz też

• Lubrza
• Pętla Boryszyńska
• lista miast w Nowej Marchii