Piaseczno

Piaseczno – miasto powiatowe w woj. mazowieckim. Położone w sąsiedztwie warszawskiej dzielnicy Ursynów, w odległości 17 km na południe od centrum Warszawy. Lokalizacja ta wpływa korzystnie na szybki rozwój budownictwa, zlokalizowania siedzib wielu zagranicznych firm (w 2010 r. uznane jako najbardziej atrakcyjne miasto dla biznesu wg magazynu Forbes), szybkiego przyrostu liczby mieszkańców, etc. Miasto wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej.

Historia

Początki miasta

Pierwsze wzmianki o Piasecznie jako wsi sięgają XIII wieku. Nazwę wzięło od położenia na piaszczystych glebach nad brzegiem rzeki Jeziorki zwanej w tych czasach Jeziorna. W średniowieczu było wsią książęcą, usytuowaną na szlaku między Warszawą a Czerskiem. To strategiczne położenie spowodowało, że 5 listopada 1429 roku Piaseczno uzyskało prawa miejskie na prawie chełmińskim nadane przez księcia wyszogrodzkiego, ciechanowskiego, zakroczymskiego, czerskiego i warszawskiego Janusza I zwanego Starszym.

Wkrótce Piaseczno stało się jednym z ośrodków rynku lokalnego na południowym Mazowszu, pośrednicząc w wymianie towarów i w działalności usługowej (handel, rzemiosło). Nastąpiły przemiany w układzie przestrzennym miasta, którego centralnym punktem stał się rynek. Było to do 1964 r. tradycyjne miejsce targów i jarmarków.

Akt nadania praw miejskich został potwierdzony w 1461 roku. Miasto wówczas miało charakter rzemieślniczo-rolniczy. Dynamiczny rozwój rzemiosła i handlu skłonił księżną Annę Radziwiłłównę do nadania miastu Piaseczno w dniu 23 listopada 1513 roku prawa odbywania jarmarku i wyznaczenie dnia targowego. Dalsze przywileje zostały miastu nadane przez królową Bonę, Annę Jagiellonkę, Stefana Batorego, Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego.

Dawną świetność miasta i jego tradycje upamiętnia – znajdujący się na rynku – ratusz. Pierwotny ratusz – siedzibę władz miejskich i miejsce przechowywania przywilejów – spalili w 1655 r. Szwedzi podczas potopu. Następny spłonął w okresie pokoju w 1730 r. Spłonęły wtedy wszystkie dokumenty przechowywane w archiwum miejskim. Wśród dokumentów spłonął także wystawiony w 1726 r. przywilej królewski Augusta II Mocnego. Akt ten mieszczanie odzyskali w formie wypisu z Metryki Koronnej w dniu 31 stycznia 1733 r.. Mieszczanie odbudowali ratusz w połowie XVIII w. Dwupiętrowy gmach stanął na podstawie kwadratu na środku rynku. Drewniany ratusz spalili Rosjanie podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 r. Po 1815 r. władze rosyjskie rozpoczęły akcję porządkowania miast polskich, nakazując budowę murowanych ratuszy w linii domów mieszkalnych znajdujących się w rynku. Projekt piaseczyńskiej siedziby władz miejskich wykonał budowniczy wojewódzki Hilary Szpilowski.

Obecnie istniejący gmach wzniesiono w stylu klasycystycznym w latach 1823-1824. Nietypowym elementem, wyróżniającym ratusz piaseczyński od innych budowli tego typu na Mazowszu jest półksiężyc umieszczony przed I wojną światową na szczycie wieży. Upamiętnia on pobyt posła tureckiego Numan-Beja w 1777 r.

W latach od 1526 (tzn. od włączenia Mazowsza do Królestwa Polskiego) do 1795 (III rozbiór Polski) Piaseczno stanowiło własność królewską. W 1545 r. znalazło się w składzie dóbr oprawnych królowej Bony, a następnie przeszło w ręce jej córki księżniczki Anny. Anna Jagiellonka, siostra króla Zygmunta Augusta, późniejsza żona króla Stefana Batorego mieszkała tu w dworze chyliczkowskim.

W 1537 roku miasto stało się własnością królewską i od tego czasu funkcjonowało jako starostwo niegrodowe. Zgodnie z nadaniem królewskim z 1554 roku mieszczanie uzyskali tereny pod ogrody poza kwartałami zabudowy miasta lokacyjnego. Największy rozkwit przeżywało Piaseczno w drugiej połowie XVI w. Liczyło wówczas ok. 200 domów i ok. 1200 mieszkańców. Szczególnie rozwijało się piwowarstwo i gorzelnictwo. W 1580 r., jedyny istniejący przed rozbiorami, Cech Szewców, otrzymał przywilej królewski od Stefana Batorego, potwierdzany potem przez kolejnych władców Polski. Miasto było niszczone licznymi pożarami na przełomie XVI i XVII w. Cykl rozwoju, zapoczątkowany za czasów Janusza I, zamknął najazd szwedzki w połowie XVII w. Nieprzyjaciel spalił Piaseczno oraz dwór i folwark starościński.

Miasto powróciło do swojej świetności w pierwszej połowie XVIII w. Starostą piaseczyńskim był wówczas minister Aleksander Józef Sułkowski, który wzniósł w mieście rezydencję królewską. Została ona bezpowrotnie zniszczona podczas powstania kościuszkowskiego. Dokonano także przebudowy wnętrza kościoła (zbudowanego w połowie XVI w.) w stylu późnobarokowym w 1736 r. przez architekta królewskiego Karola Fryderyka Pöppelmanna młodszego.

Największa bitwa w historii gminy rozegrała się w dniach 9 i 10 lipca 1794 r. pod Gołkowem. Po stronie polskiej dowodził generał Józef Zajączek, a po rosyjskiej generał Iwan Fersen. Straty wynosiły 180 zabitych, 136 rannych i około 100 zaginionych. Miasto zostało spalone, ocalał jedynie kościół i domy położone na Zastawiu (za dwoma dużymi stawami znajdującymi się pośrodku miasta, dzięki którym pożary nie przenosiły się na południową część Piaseczna).

Pod zaborami

Po trzecim rozbiorze Polski Piaseczno znalazło się w granicach zaboru pruskiego na terenie tzw. Prus Południowych. W latach 1801-1806 przeprowadzono akcję kolonizacyjną na obszarach podmiejskich, należących do dawnego starostwa piaseczyńskiego. Koloniści (tzw. Olędrzy) przybyli z Księstwa Wirtemberskiego i Księstwa Palatynatu. Założono Alt i Neu Ilvesheim (Starą i Nową Iwiczną), Ludwigsburg (Józefosław) i Schwenningen (Świniary, od 1820 r. Orężno, niekiedy Orężna).

W okresie rządów pruskich pisarz miejski Joachim Nałęcz Ginalski napisał, kierując swe słowa do obywateli miasta: "Z praw i przywilejów okazuje się i dowodzi, jak to miasto Piaseczno było swobodne, wesołe, korzystne i obszerne w swoich granicach. I było swobodne, bo tak od Fundatorów swoich Książąt Mazowieckich Janusza, Kazimierza, Bolesława, Janusza Młodszego i Anny wiele zyskiwało łask i względów, tak włącznie biorąc od wszystkich królów polskich wszelkie prawa i przywileje odbierało, aż do Stanisława Augusta ostatniego króla polskiego". Na przełomie 1806 i 1807 r. w mieście stacjonowała kawaleria francuska, a od 1808 do 1811 r. polski 1 Pułk Strzelców Konnych.

W czasach Królestwa Polskiego (powstałego w 1815 r. na podstawie uchwały kongresu wiedeńskiego) Piaseczno, położone wówczas w obwodzie (późniejszym powiecie) warszawskim, w województwie mazowieckim (później guberni warszawskiej) znalazło się w jego składzie. Było to miasto rządowe (narodowe). W 1820 r. liczyło 893 mieszkańców, oraz 171 Żydów. Do 1795 r. starozakonni mieli zakaz osiedlania się i posiadania domów na jego terenie. W Piasecznie było 101 domów, ale tylko 9 murowanych, ponieważ ludzie woleli mieszkać w szałasach i w lepiankach.

W XIX wieku (1825 r.), przeprowadzono szosę z Warszawy do Góry Kalwarii i Warki. Szosa przebiegała przez miasto Piaseczno, co spowodowało znaczny wzrost pozycji miasta. Niebawem uruchomiono kolejkę wąskotorową łączącą Piaseczno z Warszawą. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi ówczesnej osady było uruchomienie wąskotorowych połączeń kolejowych z Warszawą. W 1898 r. ruszyły linie przez Służew i Wilanów, a w 1899 r. do Góry Kalwarii.

Do wybuchu I wojny światowej Piaseczno przeżywało okres ożywienia gospodarczego. W 1913 r. liczyło już 4395 mieszkańców. W tym okresie Piaseczno można zaliczyć do miast o dobrej infrastrukturze komunikacyjnej. Miało to bardzo duże znaczenie dla rzemiosła i handlu, które dzięki temu mogło się intensywnie rozwijać. Stopniowo miasto Piaseczno stawało się centralnym ośrodkiem dla okolicznych osiedli.

W czasie powstania styczniowego, pod Piasecznem rozegrała się potyczka, w której zginęło 12 powstańców, ich mogiła znajduje się na cmentarzu parafialnym. Za współpracę z powstańcami, proboszcz piaseczyński ks. Ludwik Czajewicz został zesłany na Syberię. Za czynny udział w powstaniu styczniowym władze carskie w 1869 roku pozbawiły Piaseczno wszelkich przywilejów, w tym praw miejskich (na podstawie tego samego ukazu carskiego z 1869 r., w połowie 1870 r. 25 innych miast guberni warszawskiej, utraciło również prawa miejskie, stając się osadą gminną).

Według spisu ludności w 1897 r. Piaseczno liczyło 2760 mieszkańców i miało znikomą przewagę katolików (41,5%) nad ludnością żydowską (40%). Stosunkowo liczni byli w Piasecznie protestanci (17,9%), potomkowie kolonistów niemieckich.

We wrześniu i październiku 1914 r. Piaseczno i okolice stały się terenem zaciętych walk niemiecko-rosyjskich o Warszawę. Miasto wyludniło się, gdyż większość mieszkańców schroniła się w stolicy. W wyniku walk zniszczono doszczętnie około 20 domów w okolicach rynku i uszkodzono kościół. Niemcy ponownie zajęli Piaseczno w sierpniu 1915 r. W 1916 roku Piaseczno ponownie uzyskało prawa miejskie.

W XX wieku nastąpił rozwój dzielnic letniskowych (w tym osiedla miasto-las Zalesie Dolne i Adamów, w latach dwudziestych miasto-ogród Zalesinek, osiedle mieszkaniowe Iwiczna 1, 2, 3 w 1960 r.). Obecnie te tereny wraz z dawną miejscowością Gołków-Letnisko stanowią nierozłączną całość jako jedno wielkie (obszarowo) miasto Piaseczno. Podobną ewolucję po II wojnie światowej przeszły takie miejscowości jak: Głosków-Letnisko, Zalesie Górne, Złotokłos.

Okres międzywojenny

W maju 1917 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Miejskiej. W listopadzie 1918 r. strażacy rozbroili posterunek żandarmerii niemieckiej w Piasecznie i wysłali zaaresztowanych żołnierzy koleją do Warszawy; tak rozpoczął się okres niepodległości po 123 latach rozbiorów. Już 13 listopada Rada Miejska dokonała wyboru burmistrza, ławników i delegatów do Sejmiku Powiatowego. Burmistrzem został wybrany aptekarz Wacław Kaun. W tym okresie mieszkało tu 6956 osób, w tym 3956 katolików, 2816 Żydów, 182 ewangelików i 2 prawosławnych.

W mieście były tylko dwa drobne zakłady przemysłowe: Fabryka wyrobów stalowych ostrych Zbigniew Kobylański i Spółka, produkująca noże, tasaki i kosy oraz młyn parowy. W 1918 r. uruchomiono własną elektrownię miejską. Pierwsze w niepodległej Polsce wybory do rady miejskiej odbyły się 14 grudnia 1919 r., a ostatnie 14 maja 1939 r. Piaseczno było jednym z większych miast w okolicach Warszawy (w 1921 r. – 5615 mieszkańców), ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Dnia 4 czerwca 1928 r. gościł w Piasecznie prezydent RP Ignacy Mościcki, który m.in. położył kamień węgielny pod Dom Ludowy jego imienia (przy obecnej ul. Jana Pawła II). W 1933 r. podczas spóźnionych obchodów 500-lecia nadania praw miejskich przemianowano rynek na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. Był on honorowym obywatelem miasta od 1928 r.

Okres międzywojenny przyniósł pomyślny rozwój komunikacyjny miasta. Uruchomiono (w 1934 r.) linię kolejową z Warszawy do Radomia. W maju 1935 r. mieszkańcy całego województwa warszawskiego żegnali marszałka Józefa Piłsudskiego na dworcu PKP w Piasecznie, gdzie zatrzymał się pociąg żałobny. Trumna umieszczona była na specjalnym wagonie platformie i oświetlona (uroczystości odbywały się wieczorem). Po krótkim postoju pociąg ruszył do Krakowa.

W okresie międzywojennym powstał pierwszy plan rozbudowy miasta. Ogólna powierzchnia terenów miasta Piaseczna w granicach administracyjnych wynosiła 841 ha 4093 m². Orzeczeniem Wojewody Warszawskiego w 1937 r. zatwierdzono ogólny plan zabudowania miasta Piaseczna, przewidujący utworzenie dzielnicy przemysłowej na północnym zachodzie. Piaseczno stanowiło tradycyjnie duży ośrodek szewski, skupiający ponad 25% warsztatów w stosunku do ogółu miejscowego rzemiosła.

II wojna światowa rozpoczęła się dla miasta w nocy z 9 na 10 września, gdy pododdziały 54 pułku artylerii lekkiej (Armia "Łódź") stoczyły potyczkę z pododdziałami niemieckiej 1 Dywizji Pancernej. W wyniku walk ucierpiała zabudowa kilku ulic w północnej części miasta. Zniszczono Sąd Grodzki przy ul. Warszawskiej. Wehrmacht rozstrzelał 21 wziętych do niewoli żołnierzy polskich i 7 mieszkańców miasta. Jesienią 1940 r., w południowej części Piaseczna, okupanci utworzyli getto. Żydzi zostali wysiedleni stąd do getta w Warszawie w lutym 1941 r. W grudniu 1943 r. dokonano dywersyjnej akcji kolejowej pod miastem. 1 kwietnia 1944 organizacja AK przeprowadziła udaną akcję na Arbeitsamt (Urząd Pracy) w Piasecznie przy ul. Mickiewicza.

Okres powojenny

Okupacja hitlerowska zakończyła się 17 stycznia 1945 r., kiedy do miasta wjechały bez walki czołgi 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Znajdowało się tu stanowisko dowodzenia 1 Armii Wojska Polskiego.

Według spisu ludności przeprowadzonego w lutym 1946 r. Piaseczno liczyło 6682 mieszkańców. Na terenie miasta istniały: fabryka rowerów "Ormonde", młyn parowy, kaszarnia, tartak i wytwórnia wyrobów drzewnych. Największym zakładem pracy były warsztaty Warszawskich Kolei Dojazdowych.

W 1952 roku Piaseczno zostało miastem powiatowym, co wyróżniło je wśród konkurujących o taki status miast sąsiednich. Po likwidacji powiatów aż do 1998 roku Piaseczno było siedzibą władz rejonowych.

W 1999 roku pozycja miasta ponownie wzrosła, wraz z utworzeniem powiatu piaseczyńskiego. Fakt stołeczności w stosunku do gmin wchodzących w skład powiatu: Góry Kalwarii, Konstancina-Jeziorny, Tarczyna, Lesznowoli i Prażmowa utrwalił na lata dominującą pozycję miasta. Dziś Piaseczno przeżywa swój renesans. Zarówno powiat, jak i wchodzące w jego skład gminy, mają jeden z największych wskaźników dochodu na mieszkańca. W powiecie powstaje wiele nowych firm, krajowych i zagranicznych, wznoszone są coraz to nowe instytucje publiczne świadczące o renomie terenu: nowa Komenda Powiatowa Policji w Piasecznie. W styczniu 2008 roku została otwarta nowa siedziba Prokuratury oraz Sądu Rejonowego.

Demografia

Kultura i edukacja

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Świętojańska 18
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Ewy Krauze, al. Kasztanów 12
• Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Główna 50
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, ul. Szkolna 14

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Warszawy, ul. Sikorskiego 20
• Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II, Al. Kalin 30
• Gimnazjum nr 4, ul. Główna 50
• Prywatne Gimnazjum nr 2, ul.Zielona 14

Szkoły średnie i policealne

• Liceum Ogólnokształcące im. 1 Dywizji Kościuszkowskiej, ul. Chyliczkowska 17
• Zespół Szkół nr 1, ul. Szpitalna 10
• Zespół Szkół nr 2 im. Emilii Plater, Aleja Brzóz 26
• Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. C. Plater-Zyberkówny, ul. Chyliczkowska 20
• Policealna Szkoła dla Dorosłych, ul. Chyliczkowska 20
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. C. Plater-Zyberkówny, ul. Chyliczkowska 20E
• Prywatne Liceum nr 43, ul. Kościuszki 53

Szkoły specjalne

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, ul. Szpitalna 12
• Ośrodek Szkolno-Wychowawczy "Dom Matki Dobrego Pasterza", ul. Zgoda 14.

Wydarzenia kulturalne

• Piaseczyński Zlot Piosenki Różnej – (PZPR) cyklicznie trwający od 1996 przegląd muzyczny twórców i odtwórców szeroko rozumianej piosenki odbywający się w Piasecznie.
  Festiwal ma swój początek w działaniach zespołu Parasol Poetica, którego członkowie (Urszula Szymańska, Paweł Górski, Kasia Biernadska i Piotr Biernadski) postanowili (na podobieństwo stworzonego przez nich Świeczowiska) zorganizować przegląd piosenki autorskiej. Ze względu na dużą ilość podobnych imprez w kraju ostatecznie zdecydowano, że na festiwalu przedstawić można będzie wszystko, co da się nazwać piosenką. W jury pierwszej edycji przeglądu zasiedli Agnieszka Fatyga (gość specjalny), Piotr Sawicki i Mirosław Łączyński (stały juror). Od 2006 PZPR znajduje się na liście przeglądów kwalifikujących do Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie.
  Przegląd trwa jeden dzień i składa się z przesłuchań uczestników, koncertu zwycięzcy poprzedniej edycji, występu gościa specjalnego oraz koncertu laureatów. Odbywa się on zawsze w pierwszą sobotę marca w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Piasecznie. Pierwszą nagrodą w konkursie jest nominacja do Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie. Do 2007r w PZPR wzięło udział ponad 300 wykonawców z całego kraju, wielu z nich zrobiło prawdziwe kariery na scenie piosenki literackiej. W jury zasiadali między innymi: Elżbieta Adamiak, Andrzej Poniedzielski, Kasia Stankiewicz, Mariusz Lubomski, Robert Kasprzycki, Andrzej Ozga, Magda Turowska, Teresa Drozda.

• Open Hard Core Fest – letni festiwal rockowy w parku miejskim pod hasłem "MUZYKA PRZECIWKO NARKOTYKOM". W sześciu edycjach imprezy wystąpiło ponad 70 zespołów hard core z całego świata m.in. z USA, Brazylia, Holandia, Izrael, Niemcy, Ukraina, Malezja oraz polskie grupy rockowe. W piknikowej atmosferze letniego parku oprócz słuchania muzyki, można kupić najnowsze płyty zespołów występujących na imprezie, zapoznać się z ofertą niezależnych wytwórni płytowych i oficyn księgarskich.

Zabytki

• zespół kościoła pw. św. Anny (dawniej pw. św. Macieja i Anny):
  • kościół z II poł. XVI w., w miejscu drewnianego pw. św. Macieja i Anny, restaurowany po 1603, w 1736 i 1833 r., rozbudowany po 1918 r. Późnogotycki z elementami barokowymi. W fasadzie rzeźba św. Jana Nepomucena z 1736 r.
  • drewniana dzwonnica z poł. XIX w. od strony wschodniej
  • stara plebania z przełomu XVIII i XIX w., w miejscu poprzedniej z 1794 (na północ od kościoła)
• Ratusz w Piasecznie z lat 1823-1824 wg projektu Hilarego Szpilowskiego w stylu klasycystycznym (pierwotny drewniany spłonął w XV wieku)
• Cmentarz parafialny założony ok. 1795
• Mykwa – dawna rytualna łaźnia żydowska.
• Cmentarz żydowski z 1870 z zachowanymi 17 macewami
• Dworzec Grójeckiej Kolei Dojazdowej z 1914

Komunikacja

• Dworzec PKP Piaseczno ul. Towarowa (połączenia pośpieszne obsługiwane przez PKP Intercity m.in. do Warszawy, Krakowa, Gdyni, Kołobrzegu, sezonowe do Zakopanego; połączenia lokalne obsługiwane przez Koleje Mazowieckie do Warszawy Wschodniej przez Warszawę Śródmieście, Czachówka, Góry Kalwarii, Warki, Radomia, Skarżyska-Kamiennej)
• PPKS Warszawa, placówka terenowa w Piasecznie ul. Okulickiego 4
• Komunikacja miejska – obsługiwana przez ZTM Warszawa – na terenie Piaseczna kursują linie: 709, 710, 724, 727, 739, 807, nocna N83 oraz linie lokalne: L-1, L-2, L-3, L-4, L-5 i L13(planowane jest stworzenie buspasu o długości 9 km na ulicy Puławskiej między Piasecznem a Al. Wilanowską w Warszawie).
• Prywatna regularna komunikacja autobusowa – kilka prywatnych firm obsługuje połączenia z miejscowościami gminy Piaseczno do Dworca Południowego w Warszawie.
• TAXI – postoje taksówek zlokalizowane są przy ul. Jana Pawła II oraz na rogu ul. Puławskiej i Szkolnej.

Media lokalne

• Kurier Południowy – wydanie Piaseczyńsko-Ursynowskie, tygodnik informacyjny, portal
• Nad Wisłą – tygodnik informacyjny, portal
• Piaseczno24.net - nowa wizja informacji w Piasecznie
• Moje Piaseczno – portal informacyjny
• Telewizja Internetowa iTV Piaseczno
• Gazeta Okolica
• Radio Flash Piaseczno (radio internetowe)
• Panorama Południa – dwutygodnik społeczno-kulturalny

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Anny w Piasecznie (powiat piaseczyński)
  • Parafia Matki Bożej Różańcowej w Piasecznie
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych w Piasecznie-Zalesiu Dolnym
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa)

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Gmina Upplands Väsby
• Gmina Harku (w trakcie)
• Nowogród Wołyński (w trakcie)

Zobacz też

• Synagoga w Piasecznie
• Stara Synagoga w Piasecznie
• Mykwa w Piasecznie
• Getto piaseczyńskie
• Grójecka Kolej Dojazdowa
• Hufiec ZHP Piaseczno
• KS Piaseczno