Ocena internautów miejscowości Przemyśl
Średnia ocena: 3.4
liczba ocen: 23
Ilość ulic: 611
Współrzedne geograficzne N: 49.783001
Współrzedne geograficzne E: 22.767000
Strefa numeracyjna: Kierunkowy 16
Liczba ludności: 67850
Gęstość ludności: 1 439,4 os./km²
Powierzchnia: 44 km²
Wysokośc npm: 194
Rodzaj gminy: miejska
SIMC: 0971672
TERC: 1862011
Tablice rejestracyjne: RP
Dzielnica: Bakończyce
Dzielnica: Budy Duże
Dzielnica: Budy Małe
Dzielnica: Budy Wielkie
Dzielnica: Garbarze
Dzielnica: Głęboka
Dzielnica: Herburtów
Dzielnica: Jamy
Dzielnica: Kaczanów
Dzielnica: Kąt
Dzielnica: Kazanów
Dzielnica: Kmiecie
Dzielnica: Krówniki
Dzielnica: Kruhel Mały
Dzielnica: Kryczówka
Dzielnica: Krzemieniec
Dzielnica: Kuńkowce
Dzielnica: Lempertówka
Dzielnica: Lipowica
Dzielnica: Lwowskie
Dzielnica: Olesiówka
Dzielnica: Pobrzeże
Dzielnica: Podwinie
Dzielnica: Podzamcze
Dzielnica: Popielów
Dzielnica: Prałkowce
Dzielnica: Przekopana
Dzielnica: Sielec
Dzielnica: Szajbówka
Dzielnica: Tatarska
Dzielnica: Wilcze
Dzielnica: Winna Góra
Dzielnica: Wysokie Góry
Dzielnica: Za Torami
Dzielnica: Zasanie
Dzielnica: Zielonka
Dzielnica: Zniesienie
Przemyśl (ukr. Перемишль, łac. Praemislia) – miasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce, w województwie podkarpackim, położone nad Sanem, 14 km od granicy z Ukrainą.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 66 229 mieszkańców. Drugie pod względem ludności miasto województwa podkarpackiego.
Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski.
Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponadlokalnym: podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, izby celnej, bieszczadzkiego oddziału straży granicznej, archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami. Miasto posiada kilka muzeów, w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne (zał. 1902) i największe na Podkarpaciu – Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (zał. 1910). W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy. „Brama Bieszczadów” z licznymi zabytkami w samym mieście, jak i w jego sąsiedztwie – zamkiem w Krasiczynie, arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej. Węzeł komunikacyjny – trasa międzynarodowa E40, przejście graniczne z Ukrainą w Medyce, duża, graniczna stacja kolejowa (Przemyśl Główny, Przemyśl Zasanie i in.). Pierwotnie na Kopcu Tatarskim (Przemysława) miejsce kultu bogów słowiańskich.
Miasto wielokulturowe, gdzie obok siebie mieszkają przedstawiciele wielu narodów (Polacy, Ukraińcy, Cyganie) wyznań i obrządków (obok rzymskokatolików, mających tu swoją metropolię, z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele, także grekokatolicy, mający tu arcybiskupa swego obrządku, Jana Martyniaka, prawosławni (diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem, rezydującym w Sanoku) oraz przedstawiciele nurtów protestanckich: metodyści, adwentyści, baptyści, zielonoświątkowcy, a także Świadkowie Jehowy.
We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich, przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Węgier. Następnie m.in. część Rusi Halickiej, a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej ziemi przemyskiej. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z miast Galicji, przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie (Twierdza Przemyśl) z garnizonem wojskowym. W latach 1920–1939 w województwie lwowskim, w latach 1945–1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975–1998 stolica województwa przemyskiego. Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a także powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii kościelnych Kościoła katolickiego: obrządku łacińskiego oraz wschodniego.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 46,18 km².
Średnia temperatura i opady dla Przemyśla | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
Średnie najwyższe temperatury | -1 | 1 | 6 | 12 | 17 | 20 | 22 | 22 | 18 | 12 | 6 | 2 | 11 |
Średnie najniższe temperatury | -5 | -4 | 0 | 4 | 9 | 12 | 13 | 13 | 10 | 6 | 1 | -2 | 4 |
Opady | 30.5 | 30.5 | 33 | 45.7 | 71.1 | 94 | 96.5 | 76.2 | 55.9 | 43.2 | 40.6 | 43.2 | 662,9 |
Źródło: Weatherbase 17.12.2008 |
Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego „w sem że letie”.
Treść jak i wiarygodność przekazu tego źródła są w historiografii dość często kontestowane. Do najbardziej elitarnych poglądów należą te o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl, tj. Peremyszl, miasta Peremyl leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi. Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku.
Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana. Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 do Polaków, co poniekąd mówi samo źródło i potwierdzają najstarsze okoliczne nazwy mające polskie pochodzenie, oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian. Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie. Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981. Wydaje się to jednak nieprawdopodobne, aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów, w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski. Nowsze badania archeologiczne zdają się jednak podważać powyższą koncepcję, a ma to związek z odkryciem faktu, że w latach 70. X wieku Mieszko umocnił swoje panowanie u zbiegu rzek Wisły i Sanu, czego potwierdzeniem jest budowa w tym okresie grodu w Sandomierzu. Dysponując oparciem w ziemi sandomierskiej mogli Piastowie sięgnąć przed 981 rokiem po Przemyśl.
Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej. Zakłada ona, że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian, jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego. Lędzianie mieli potem dopiero „użyczyć” swojego miana całości etnicznej Polaków, natomiast w zapisce pod 981 rokiem występują jeszcze jako plemię.
Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów, choć poparty przez liczne źródła poza powyższym, jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach. Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów.
Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne. Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego datowanym na lata 1018–1032 uznawanym też za monasterium, a odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta. W podziemiach katedry rzymskokatolickiej odkryto w wyniku długoletnich prac archeologicznych zarysy romańskiej rotundy – kościoła św. Mikołaja zbudowanego z fundacji Bolesława Śmiałego pomiędzy 1069 a 1086 rokiem. Natomiast w głębszych pokładach archeologicznych pod katedrą odkryto zarysy starszego kościoła z X wieku być może świadectwo przynależności grodu do państwa Mieszka I. Kontrowersje wzbudzają odkryte na Wzgórzu Zamkowym fundamenty budowli przez część uczonych uznawanej za tzw. „Cerkiew Wołodara” – świadectwo ruskiej obecności w grodzie w XII wieku, a przez innych za romańską bazylikę trójnawową z czasów Bolesława Chrobrego. Znalezione zabytki monet skłaniają ku drugiej koncepcji jednak nie przesądzają o jej słuszności. Plan wzmiankowanych powyżej fundamentów nie przystaje ponadto do opisu cerkwi wzniesionej przez Wołodara Rościsławicza więc niewykluczone, że czeka ona na swe odkrycie. Odkrycia archeologiczne poświadczają działalność w Przemyślu Bolesława Chrobrego, Bolesława Szczodrego, a być może również Mieszka I.
Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast, które wspominają źródła hebrajskie. Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028–1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz (Premisz) na targ niewolników do Pragi. Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie, ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018, lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku.
W 1031 roku Przemyśl został ponownie przyłączony do Rusi. W Polsce toczyła się wówczas walka o władzę między synami Bolesława Chrobrego. Bezprym, najstarszy syn Chrobrego, w walce z Mieszkiem II skorzystał z pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, który w trakcie walk między braćmi zajął Grody Czerwieńskie i Przemyśl. Po śmierci księcia Jarosława ziemię przemyską odziedziczyli jego synowie Włodzimierz Jarosławowicz i Rościsław Rurykowicz. Obaj bracia panowali do 1065.
Czterdzieści lat po zajęciu Przemyśla przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, gród został zdobyty przez króla Bolesława Szczodrego i powrócił w granice państwa polskiego. W 1071 roku król Polski interweniował na Rusi na rzecz swojego kuzyna Izasława I, walczącego z braćmi o tron kijowski. W trakcie walk, latem 1071 roku, po długim oblężeniu zajął on Przemyśl. Jan Długosz w swojej kronice tak opisuje zdobycie Przemyśla przez Bolesława Szczodrego w 1071 roku: Było to miasto podówczas potężne, wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i we wszelką broń zaopatrzone, obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości, tudzież rzeką Sanem płynącym od północnej strony miasta. Czwartego dnia, gdy Rusini cofnęli się do twierdzy, opanował Bolesław miasto i rozkazał oblec zamek i ludem zbrojnym osaczyć go dokoła. A lubo Rusini bronili go z wielką usilnością, nie przestał jednak szturmować, lecz zdobycie było rzeczą trudną, gdyż i położeniem samym i wieżami silnie był obwarowany. Stracił więc całe lato na obleganiu, przewidując jak się rzeczywiście stało, że głodem przymusi Ruś do poddania. Poddał się zamek już u schyłku lata wymówiwszy sobie, że ludzie załogi zostawieni przy życiu wyniosą z sobą, tyle, ile każdy z nich udźwignąć zdoła. Król opuszczoną fortecę przezimował tam z rycerstwem.
Prawdopodobnie w 1072 roku Bolesław Szczodry ustanowił w Przemyślu biskupstwo, mianując biskupem opata z opactwa sandomierskiego. Po raz drugi Bolesław Szczodry zimował w Przemyślu w czasie powrotu z wyprawy na Węgry, gdzie interweniował w sporze o tron węgierski. Opuszczając Przemyśl, pozostawił tam silną załogę polską. Od 1079 roku do 1086 ziemią przemyską rządził kolejny władca Polski, brat Szczodrego – książę Władysław Herman.
W 1086 roku Ruryk Rościsłowicz usunął z Przemyśla załogę polską i mianował siebie udzielnym księciem przemyskim. Wydarzenie to zapoczątkowało okres istnienia samodzielnego ruskiego Księstwa Przemyskiego, ze stolicą w Przemyślu, rządzonego przez ród Rurykowiczów.
Po śmierci Ruryka Rurykowicza władzę nad Księstwem Przemyskim przejął jego brat Wołodar, który toczył krwawy spór z Dawidem Igorewiczem. W związku z bratobójczymi wojnami, jakie prowadzili między sobą Rościsławowicze o panowanie nad ziemiami czerwieńskimi, książęta Rusi zwołali w 1097 zjazd w Lubeczu. Na zjeździe uchwalono podział posiadłości Rościsławowiczów i prawo ich dziedziczenia. Na mocy podjętych uchwał ziemia czerwieńska z Przemyślem pozostała przy Rościsławowiczach. Książę kijowski Świętopełk Izasławowicz nie pogodził się z takim rozwiązaniem i po uzyskaniu pomocy Węgrów, w 1099 próbował zająć Przemyśl. W bitwie, jaka rozegrała się na polach nad Wiarem, połączone wojska Wołodara, Dawida Igorewicza i Połowców rozbiły wojska Świętopełka i Węgrów.
W 1119 książę Wołodar zbudował w obrębie zamku przemyskiego katedrę prawosławną, w której miano chować książąt i władyków. Sam Wołodar był nieprzychylnie nastawiony do Polski, rządzonej wówczas przez Bolesława Krzywoustego. W celu zneutralizowania niebezpieczeństwa ruskiego, płynącego od strony Przemyśla, w 1119 rycerz polski Piotr Wołost rozkazał swoim ludziom porwać Wołodara. Podczas polowania w podprzemyskich lasach został on uwięziony przez polskich wojów i przekazany Krzywoustemu. Po złożeniu zobowiązania o zaniechaniu wrogich akcji wobec Polski i zapłaceniu znacznego okupu został wkrótce Wołodar wypuszczony. Nie dotrzymał on jednak złożonego księciu polskiemu zobowiązania, i jak relacjonuje Jan Długosz, w 1124 jego syn Wołodymirko najeżdża ziemie polskie, dochodząc aż do Biecza, uprowadzając z zajętych terenów na Ruś stada bydła. W odwecie Bolesław Krzywousty wkroczył na tereny Księstwa Przemyskiego i zadał klęskę wojskom Wołodara pod Wilichowem.
Po śmierci Wołodara panowanie nad Księstwem Przemyskim przejął jego starszy syn Rościsław. Toczył on walkę o utrzymanie spadku po ojcu z bratem Wołodymirkiem, który poprzez małżeństwo z córką króla węgierskiego zabezpieczył sobie pomoc Węgrów. W 1126 umarł Rościsław, a Wołodymirko przejmując cały spadek Rościsławowiczów, przeniósł w 1134 stolicę swojego poszerzonego księstwa z Przemyśla do Halicza. Po tym wydarzeniu gród przemyski spadł do roli drugorzędnego miasta na Rusi Halickiej. Wołodymirko toczył liczne wojny z Polakami i Węgrami, dzięki którym rozszerzył tereny swojego księstwa od Wisłoka i Sanu aż po Dunaj. W 1144 rozpoczął wojnę z księciem kijowskim Izasławem, wspieranym przez Polaków i Węgrów. W 1152 doszło do generalnego starcia. Wołodymirko otoczony w grodzie przemyskim przez znaczne siły węgierskie, dowodzone przez króla Gejzę II, i oddziały ruskie księcia Izasława przyjął bitwę przy brodach na prawym brzegu Sanu, ponosząc w niej wielką klęskę. Wypuszczony z niewoli węgierskiej, zmarł wkrótce w Haliczu. W 1206 władzę nad księstwem przemysko-halickim przejęli bracia Igorowicze z rodziny Rościsławowiczów.
Przez dziesiątki lat o bogate tereny Rusi Czerwonej spory toczyli nie tylko potomkowie Jarosława Mądrego, lecz także Polacy, Węgrzy i Litwini. W 1214 doszło do porozumienia między Polską i Węgrami, które kończyło rywalizację tych państw o tereny Rusi Czerwonej. Traktat spiski oddawał Przemyśl polskiemu księciu Leszkowi Białemu, Halicz zaś przypadł pięcioletniemu królewiczowi węgierskiemu Kolomanowi. Młodziutki książę został ożeniony z trzyletnią córką Leszka Białego – Salomeą, i następnie oboje zostali koronowani na władców Królestwa Halickiego.
Z czasem Przemyśl zaczął tracić jednak pozycję stołecznego grodu na rzecz Halicza. Po śmierci Daniela jego syn Lew Daniłowicz, książę halicko-przemyski i władca ziemi bełskiej, udawał się na wyprawy łupieżcze z Tatarami na Węgry i Polskę. Po śmierci księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego zaczął on czynić starania o tron polski. W celu uzyskania przychylności Polaków nadał im w Przemyślu przywilej wyłączający ich spod prawa ruskiego, a miastu samorząd i możliwość korzystania z prawa magdeburskiego (ok. 1280 r.). Po śmierci Lwa Daniłowicza, władzę nad księstwem halicko-przemyskim objął jego syn Jerzy, który wspierał Władysława Łokietka w walce z Czechami o tron krakowski.
Po wymarciu Rurykowiczów, Władysław Łokietek osadził w Haliczu ich siostrzeńca, a swojego kuzyna, Piasta mazowieckiego Bolesława. Po objęciu tronu halickiego przeszedł na prawosławie i przyjął imię dziada po kądzieli, Jerzego I. Był spowinowacony z Kazimierzem Wielkim, będąc szwagrem jego żony, Aldony, córki Giedymina Wielkiego, księcia litewskiego.
W 1338 Bolesław Jerzy II uczynił swoim spadkobiercą króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W 1340 został zamordowany w wyniku spisku części bojarów halickich pod wodzą namiestnika Przemyśla Detki, którzy korzystali z pomocy Tatarów. Żonę Trojdenowica bojarzy utopili w przerębli. Celem spisku była chęć zdobycia władzy nad ziemią przemyską. Po tragicznej i bezpotomnej śmierci Jerzego II, księstwo halicko-przemyskie zajął Kazimierz Wielki.
Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Przemyśl wraz z południową Małopolską przeszedł pod panowanie Habsburgów. Przemyśl stał się stolicą jednego z 20 cyrkułów. Wkrótce nastąpiły liczne wyburzenia w tkance miasta. Rozebrano ratusz i mury miejskie, a kasacji uległy zgromadzenia dominikanów, dominikanek, bonifratrów, karmelitów, jezuitów i bazylianów. Klasztor dominikanów przeznaczono na urząd cyrkułu, a w klasztorze dominikanek umieszczono szpital dla okupacyjnych wojsk austriackich. Nastał czas zastoju w rozwoju miasta, wzmagany powodziami (1836, 1837, 1849), zarazami (1831, 1849) i głodem (1830, 1847).
Druga połowa wieku XIX przyniosła ożywienie gospodarcze, a przełomem było poprowadzenie w 1861 roku Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika łączącej Wiedeń z Krakowem oraz Lwowem. W 1872 roku otwarto zaś Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Kolej Żelazną, która poprzez Zagórz i Przełęcz Łupkowską umożliwiła bezpośrednie połączenie z Budapesztem. Miasto znacznie się rozbudowało poza dawny obszar murów miejskich.
Do końca panowania austriackiego Przemyśl pozostał trzecim co do wielkości i znaczenia miastem Galicji, po Lwowie i Krakowie.
W czasie I wojny światowej Przemyśl był oblegany dwukrotnie jako austro-węgierska Twierdza Przemyśl.
W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 45% miasta, w szczególności dzielnica żydowska i przedmieścia. Zniszczona została katedra oraz fronton kościoła franciszkanów, na Zasaniu spalone zostały budynki klasztoru i kościoła Benedyktynek.
Miasto do czasu II wojny światowej był także siedliskiem ludności żydowskiej, która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego, pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny) – było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085.
Jesienią 1944 r. władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej. Najczęściej wywożono stąd jeńców do m. Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie, a także do obozów na Syberii. Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956.
Mieszkańcy Przemyśla wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 22.
Z dniem 1.01.2010 do miasta została przyłączona miejscowość Kruhel Wielki z gminy Krasiczyn, o powierzchni 2,39 km².
W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej. Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.
Przemysł drzewny (Zakłady Płyt Pilśniowych „Fibris”), wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra, mechaniczny i automatyki przemysłowej (Polna, Fanina), kosmetyczny (Inglot), tkanin powlekanych (Sanwil). Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł – ludwisarstwa (Felczyński) i fajczarstwa (fajka przemyska).
Droga krajowa 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Przemyśl – Medyka.
Droga krajowa 77 Lipnik – Sandomierz – Gorzyce – Stalowa Wola – Nisko – Leżajsk – Tryńcza – Jarosław – Radymno – Przemyśl.
Droga wojewódzka 884 Przemyśl – Krzywcza – Dubiecko – Dynów – Barycz – Domaradz.
Droga wojewódzka 885 Przemyśl – Hermanowice.
W budowie jest wschodnia obwodnica Przemyśla z mostem na Sanie, która pozwoli wyeliminować ruch tranzytowy z centrum miasta i ułatwi dojazd do przejścia granicznego z Ukrainą w Medyce.
W niedalekiej odległości od miasta budowana jest Autostrada A4, do węzła w Radymnie jest zaledwie 9 km od granic miasta.Miasto ma stację kolejową Przemyśl Główny oraz przystanek kolejowy Przemyśl Zasanie.
Ostatnia data aktualizacji: 2012-03-16 20:05:04