Powiat bielski (województwo śląskie)

Powiat bielski – powiat w Polsce (województwo śląskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Bielsko-Biała.

Położony jest w południowo-wschodniej części województwa śląskiego. Powierzchnia powiatu wynosi 457,23 km², zamieszkuje go 149 361 mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 324 mieszkańców na 1 km² (2004).

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Szczyrk
• gminy miejsko-wiejskie: Czechowice-Dziedzice, Wilamowice
• gminy wiejskie: Bestwina, Buczkowice, Jasienica, Jaworze, Kozy, Porąbka, Wilkowice
• miasta: Szczyrk, Czechowice-Dziedzice, Wilamowice

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

Ludność w latach

• 1999 - 146 299
• 2000 - 147 149
• 2001 - 147 980
• 2002 - 147 453
• 2003 - 148 249
• 2004 - 149 361
• 2006 - 150 764 (30 VI)

Gminy według liczby ludności

Historia powiatu bielskiego

Powiat bielski w dzisiejszej formie powstał w 1951 roku z dwóch połączonych powiatów – bielskiego i bialskiego.

Powiat bielski do roku 1951

Powiat bielski powstał w roku 1850 jako jedna z siedmiu podstawowych jednostek administracyjnych Śląska Austriackiego. Składał się z trzech powiatów (obwodów) sądowych – bielskiego, którego podstawą było zniesione właśnie księstwo bielskie (17 gmin), skoczowskiego (35 gmin) i strumieńskiego (15 gmin), które w latach 1855-1868 stanowiły samodzielne powiaty polityczne. W 1870 roku wyłączono z terenu powiatu jego siedzibę – Bielsko, które stało się miastem wydzielonym.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i podziale Śląska Cieszyńskiego (rok 1920) powiat bielski znalazł się w granicach Rzeczypospolitej (województwo śląskie). W 1921 roku wyłączono z powiatu obwód sądowy skoczowski (z wyjątkiem gmin: Bielowicko, Grodziec, Łazy, Roztropice, Świętoszówka, Wieszczęta) i przyłączono do powiatu cieszyńskiego, podobnie jak trzy lata później gminy Ochaby i Pruchna. W 1938 roku do powiatu miejskiego Bielsko włączono gminę Aleksandrowice.

W czasie aneksji Górnego Śląska przez III Rzeszę we wrześniu 1939 roku obszar powiatu (Landkreis Bielitz) włączono w skład III Rzeszy (prowincja górnośląska), powiększając go jednocześnie o część powiatu bialskiego, leżącą na lewym brzegu Soły, a po utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa (październik 1939) o część prawobrzeżną i około połowę wadowickiego, na zachód od Skawy.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren powiatu bielskiego w zimie 1945 roku i ustanowieniu tymczasowej administracji, powrócił on do przedwojennych granic i wszedł w skład województwa katowickiego. 1 stycznia 1946 roku wszedł w życie nowy podział powiatu na gminy Bystra (Śląska), Chybie, Czechowice, Dziedzice, Grodziec, Jaworze, Międzyrzecze Górne, Mikuszowice (Śląskie), Rudzica, Strumień, Stare Bielsko, Zabrzeg) i miasto Strumień. Taki stan podziału powiatu bielskiego utrzymał się do 1951 roku.

Powiat bialski

Powiat bialski z siedzibą w Białej (po I wojnie światowej Biała Krakowska) istniał w latach 1855-1950. Od chwili powstania aż do 1918 roku leżał w austriackiej Galicji, będąc jedną z części obwodu wadowickiego. W latach 1867-1910 w skład powiatu wchodziły obwody sądowe: bialski, kęcki i oświęcimski (ten ostatni jest zasadniczą częścią powiatu oświęcimskiego, istniejącego w latach 1910-1931, 1951-1975 i od 1999 roku).

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w wyniku rozpadu Austro-Węgier cała Galicja, a z nią powiat bialski wszedł w skład województwa krakowskiego (utworzonego 3 grudnia 1920 roku).

W czasie II wojny światowej teren podległy starostwu w Białej wszedł w skład powiatu bielskiego (Landkreis Bielitz).

W 1945 podzielono przywrócony powiat bialski na 6 gmin zbiorowych: Biała-wieś, Bestwina, Bystra-Wilkowice, Kęty, Porąbka, Wilamowice oraz miasta: Biała Krakowska, Kęty i Wilamowice. 1 lipca 1948 Biała zostaje powiatem miejskim.

Historia powiatu bialskiego kończy się w roku 1951, kiedy Bielsko i Białą połączono w jeden organizm miejski, a gminy Biała, Bestwina i Bystra-Wilkowice przyłączono do powiatu bielskiego (pozostałe gminy weszły w skład powiatu oświęcimskiego i żywieckiego).

Powiat bielski w latach 1951-1975

W dniu zjednoczenia obu powiatów prawa miejskie uzyskała gmina Czechowice, do której włączono gminę Dziedzice (obecna nazwa Czechowice-Dziedzice obowiązuje od 1958 roku). Z powiatu bielskiego wyłączono także obszar dawnego powiatu sądowego strumieńskiego.

W 1954 roku weszła w życie reforma administracyjna znosząca gminy i dzieląca powiaty na gromady i osiedla. W powiecie bielskim utworzono 27 gromad: Bestwina, Buczkowice, Bystra, Godziszka, Grodziec, Hałcnów, Iłownica, Janowice (zlikwidowana w 1959 roku), Jasienica, Jaworze, Kamienica, Kaniów, Komorowice, Kozy, Ligota, Mazańcowice, Międzyrzecze, Mikuszowice Śląskie, Mikuszowice Krakowskie, Rudzica, Rybarzowice, Stare Bielsko, Straconka, Szczyrk, Wapienica, Wilkowice i Zabrzeg. Później status osiedla uzyskały: Szczyrk (1956) i Mikuszowice Śląskie (1958).

Powiększano także obszar miasta Bielska-Białej – w 1969 roku przyłączono do niego części obszaru gromad Kamienica i Mikuszowice Krakowskie oraz osiedle Mikuszowice Śląskie.

1 stycznia 1973 roku weszła w życie ustawa znosząca gromady. Powiat bielski ponownie podzielono na gminy: Buczkowice, Jasienica, Kozy, Komorowice, Ligota, Stare Bielsko, Wapienica i Wilkowice, a większą część zlikwidowanej gromady Straconka włączono do Bielska-Białej. Tego samego dnia prawa miejskie uzyskał Szczyrk.

Po reformie administracyjnej z dnia 1 czerwca 1975 roku (patrz podział administracyjny Polski 1975-1998) większość terenów powiatu włączono do nowego województwa bielskiego (poza gminami Ligota i Bestwina, pozostającymi w zmniejszonym województwie katowickim, a później włączonymi 1 lutego 1977 roku do gminy Czechowice-Dziedzice).

Powiat bielski od 1999 roku

Reaktywowany 1 stycznia 1999 roku powiat bielski obejmuje niemal cały obszar sprzed 1975 roku. Do ważniejszych zmian terytorialnych między "starym" i "nowym" powiatem należą:

• włączenie dawnej gminy Komorowice (Komorowice Krakowskie i Śląskie, Hałcnów) oraz wsi Stare Bielsko i Wapienica z gminy Stare Bielsko do Bielska-Białej (powiat grodzki) od 1 stycznia 1977 roku
• włączenie niewielkich części wsi Bystra, Mazańcowice, Międzyrzecze Górne, i Pisarzowice do Bielska-Białej od 1 lipca 1990 roku
• włączenie do nowego powiatu bielskiego gminy Porąbka (Porąbka, Bujaków, Czaniec, Kobiernice) i Wilamowice (Wilamowice, Dankowice, Hecznarowice, Pisarzowice, Stara Wieś, Zasole Bielańskie), będących przed reformą administracyjną odpowiednio częściami powiatu żywieckiego i oświęcimskiego.