Powiat tarnogórski

Powiat tarnogórski – powiat ziemski w województwie śląskim, odrodzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej.

Siedzibą powiatu jest miasto Tarnowskie Góry.

Położenie

Powiat tarnogórski położony jest w południowo-zachodniej Polsce, w północno-zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP).

Powiat sąsiaduje z miastami na prawach powiatu:

• Bytom
• Gliwice
• Piekary Śląskie
• Zabrze

oraz powiatami ziemskimi:

• będziński, gliwicki, lubliniecki, myszkowski (województwo śląskie)
• strzelecki (województwo opolskie)

Miasta i gminy

W skład powiatu wchodzą:

• miasta: Kalety, Miasteczko Śląskie, Radzionków, Tarnowskie Góry
• gminy miejskie: Kalety, Miasteczko Śląskie, Radzionków, Tarnowskie Góry
• gminy wiejskie: Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	138 458	100	71 061	51,3	67 397	48,7
Miasto	94 867	100	49 086	51,7	45 781	48,3
Wieś	43 591	100	21 975	50,4	21 616	49,6

Ludność w latach:

• 1999 – 144 098
• 2000 – 143 317
• 2001 – 142 798
• 2002 – 139 197
• 2003 – 138 804
• 2004 – 138 577

Charakterystyka

Obszar bardzo silnie zaludniony (216 mieszk. na km²) i zurbanizowany (68,7% ludności w miastach).

Powiat położony na północ od Aglomeracji Śląskiej (Górnośląskiego Związku Metropolitalnego), południowa część silnie rozwinięta przemysłowo i technologicznie (Tarnowskie Góry, Radzionków), tereny północno-zachodnie oraz wschodnie mają charakter rolniczo-leśny (51,7% powierzchni powiatu to Lasy Lublinieckie);

Powiat leży w obrębie dwóch regionów, część północno-zachodnia w obszarze Niziny Śląskiej (dolina Małej Panwi i Stoły), pozostała część na obszarze Wyżyny Śląskiej. Najbardziej charakterystyczną formą jest Garb Tarnogórski, składający się z odosobnionych wzgórz skalistych (najwyższe to Księża Góra 353,5 m n.p.m.). Główne rzeki: Mała Panew, Stoła, Drama (dorzecze Odry) i Brynica (dorzecze Wisły), na tej ostatniej sztuczny zbiornik Kozłowa Góra, inne zbiorniki wodne to: Nakło-Chechło, Zielona.

W południowej części powiatu (okolice Radzionkowa) znajdują się złoża węgla kamiennego. Południowa część powiatu silnie współgra z resztą Aglomeracji i jest z nią połączona siecią wspólnych inwestycji m.in. w Tarnowskich Górach; , Warto dodać że dziś powiat pełni rolę sypialni Aglomeracji Śląskiej i z dnia na dzień zmienia swój charakter tak jak w przypadku innych miast i powiatów które sąsiadują z innymi dużymi Aglomeracjami Miejskimi.

Główne trasy komunikacyjne: linie kolejowe Chorzów-Tczew (magistrala węglowa), linia Katowice – Lubliniec oraz Tarnowskie Góry – Fosowskie – Opole, drogi krajowe: DK11 (Bytom – Lubliniec – Ostrów Wielkopolski – Poznań – Kołobrzeg) i DK78 (Chałupki – Chmielnik), droga ekspresowa S1 (Pyrzowice – Mysłowice) oraz projektowane: autostrada A1 (Ostrawa – Gdańsk) i droga ekspresowa S11 (Kołobrzeg – Bytom).

Turystyczna kolej wąskotorowa z 1851 na trasie Siemianowice Śląskie – Miasteczko Śląskie. Na terenie Powiatu w gminie Ożarowice znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice (niemal 2 miliony pasażerów w 2007 r.). Muzea w Tarnowskich Górach (Muzeum Miejskie) i Radzionkowie (Muzeum chleba); ośrodki wypoczynkowe (Kalety, Świerklaniec), jeździeckie (Kalety, Krupski Młyn, Tarnowskie Góry, Zbrosławice).

Zabytki (zamki, pałace, kościoły) w miastach oraz w wielu wsiach (m.in. Brynek, Kamieniec, Kopienica, Łubie, Miedary-Kopanina, Nakło Śląskie, Szałsza, Świerklaniec, Tworóg, Wilkowice, Zbrosławice), zabytki techniki: Zabytkowa Kopalnia Rud Srebronośnych, Sztolnia "Czarnego Pstrąga", i in. w: Tarnowskie Góry, Krupski Młyn, Niezdara, Tąpkowice, Tworóg, Żyglinek).

Historia

Najstarsze ślady pobytu człowieka np. narzędzia krzemienne i ceramika, na terenie Powiatu Tarnogórskiego pochodzą z ok. 10-4 tys. lat p.n.e. z terenów dzisiejszych Tarnowskich Gór i Ożarowic. Najstarszą osadę w okolicy, Repty (dziś dzielnica Tarnowskich Gór), po raz pierwszy wspomniano w bulli papieskiej z 1201 r. Od 1327 r. tereny te wraz z całym księstwem bytomskim przeszły pod władanie królów Czech. Od 1526 roku władcami byli Habsburgowie.

Odkrycie w okolicach Tarnowic złoża kruszców srebronośnych było przyczyna powstania osady górniczej, która szybko zdobyła dominująca pozycję w regionie i przekształciła się w miasto Tarnowskie Góry. Wydany przez księcia opolskiego Jana II Dobrego i księcia karniowskiego, margrabiego Jerzego von Ansbach "Ordunek Gorny" w 1528 r. stał się podstawą pomyślnego rozwoju miasta, które stało się tym samym kolebką nowożytnego zagłębia przemysłowego na Górnym Śląsku.

Wraz z rozwojem gospodarczym przybywało rezydencji magnackich i szlacheckich: kompleks pałacowo – parkowy w Świerklańcu, zamki w Tarnowicach Starych, Reptach, Ptakowicach, Wilkowicach, Zbrosławicach itd.

Po trzech wojnach śląskich w połowie XVIII w. Ziemia Tarnogórska – tak jak i większość Śląska – dostała się pod władanie Hohenzollernów i stałą się częścią Królestwa Pruskiego.

26 listopada 1741 r. król pruski Fryderyk II Wielki wydał ordonans nakazujący wydzielenie powiatów (niem. Kreis) i podporządkowanie ich starostom (niem. Landrat). Stolicą utworzonego wówczas powiatu formalnie był Bytom, ale faktyczną siedzibą władz Tarnowskie Góry.

Ponownym rozwój gospodarczy tych ziem związany jest z inwestycjami i działalnością hrabiego Fryderyka Wilhelma von Redena. To z jego inicjatywy powstała na ziemie tarnogórskiej m.in. kopalnia "Fryderyk" i huta "Fryderyk". Do odwadniania kopalni sprowadzono z Anglii maszynę parową. Fakt jej uruchomienia stał się głośny w całej Europie i tutaj zaczęła się jej wielka światowa kariera.

W 1818 r. władze powiatu przeniesiono do Bytomia. Ustawą z dnia 27 marca 1873 r. z północnej części powiatu bytomskiego utworzono powiat tarnogórski. W takim kształcie doczekał on końca I wojny światowej. XIX wiek przyniósł ze sobą znaczny rozwój przemysłu. Huta "Fryderyk" eksportowała swoje produkty do Austrii, Rosji a nawet do Ameryki. Wraz z rozwojem przemysłu nastąpiła potrzeba budowy linii kolejowych. Początkowo Tarnowskie Góry uzyskały połączenie z Bytomiem, a potem z Lublińcem. Liczba ludności miasta przekroczyła 11 tys.

Po I wojnie światowej ziemia tarnogórska została w 1922 r. podzielona między Niemcy i II Rzeczpospolitą. Polski powiat tarnogórski obejmował 254,25 km2 i liczył ponad 66 tys. mieszkańców. Zaczęły powstawać nowe fabryki: fabryka papieru w Boruszowicach, huta cynku w Radzionkowie, fabryka chemiczna w Sowicach. 1 kwietnia 1939 r. do powiatu włączono Piekary Śląskie, Brzozowice-Kamień, Brzeziny Śląskie i Dąbrówkę Wielką.

W czasie II wojny światowej Tarnowskie Góry, jak i całe międzywojenne województwo śląskie, zostały włączone do III Rzeszy. Na mocy rozporządzenia nadprezydenta prowincji górnośląskiej z 4 listopada 1941 r., "były polski powiat tarnogórski" od 1 kwietnia 1942 r. stał się częścią niemieckiego powiatu Beuthen-Tarnowitz. Siedzibą władz powiatowych pozostały Tarnowskie Góry.

Po wojnie przywrócono podział sprzed 1 września 1939 r., który został zatwierdzony decyzją wojewody śląsko-dąbrowskiego 27 listopada 1945 r. Całość ziemi tarnogórskiej została włączona do Polski i znajdowała się w granicach województwa śląsko-dąbrowskiego (później katowickiego). Poważniejsze zmiany przeprowadzono w latach 1951-1956 gdy dołączono tereny z dawnego powiatu bytomskiego, gliwickiego i będzińskiego.

Powiaty zlikwidowano 1 czerwca 1975 r. wprowadzając dwustopniowy podział administracyjny na gminy i województwa.

W 1998 r. Sejm RP uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym. Region znalazł się w granicach województwa śląskiego. W granicach przywróconego Powiatu Tarnogórskiego od 1 stycznia 1999 r. znalazły się następujące miasta: Tarnowskie Góry, Kalety, Miasteczko Śląskie i Radzionków oraz gminy: Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice.

Starostowie tarnogórscy

Królestwo Pruskie

Starostwie bytomscy urzędujący w Tarnowskich Górach:

• Gottlieb Christian von Rymułtowski und Kornitz – 1743 – 1761
• Ernst von Rosteck und Goldmannsdorf – 1761 – 1771
• Erdmann Gustaw Graf Henckel von Donnersmarck – VI 1771 – III 1804
• Karol Traugott Graf Henckel von Donnersmarck – 1804 – II 1840

1 X 1818 starosta przeniósł się do Bytomia

Cesarstwo Niemieckie

Starostowie tarnogórscy:

• Bernhard Georg August Barchewitz – 1873-1884 (do 1875 p.o. starosty)

1 kwietnia 1877 – starosta tarnogórski wprowadził się do nowej siedziby przy Hugostraße 2 (dziś ul. Sienkiewicza 2).

• dr Axel Varnbüler von und zu Hemmingen – 7 II 1884 – 1891 (do 4 XII 1884 starosta komisaryczny)
• Arthur Sebastian Georg Anton von Falkenhayn – 10 I 1891 – 25 VI 1898
• Freiherr von Tschammer und Quaritz – 1898 (p.o. starosty)
• Friedrich Ernst Gustav von Schwerin – 11 VIII 1898 – 1 IV 1905
• Friedrich Wilhelm Richard Paul Graf zu Limburg-Stirum – 16 XI 1905 – III 1914
• Waldemar Teodor Adolf Hermann von Brockhusen – 1 IV 1914 – 1922

II Rzeczpospolita

• Walenty Olearczyk – 20 czerwca 1922 – 30 września 1924
• Sławomir Żuławski – 7 października 1924 (nom. ministerialna w maju 1925) – 4 lutego 1927
• Władysław Palla-Bocheński – 5 lutego 1927 – 6 sierpnia 1931
• Józef Korol – 7 sierpnia 1931 – 28 lutego 1935
• dr Tadeusz Grzelewski – 1 marca 1935 – 20 czerwca 1935 (p. o. starosty)
• Paweł Mierzwa – 21 czerwca 1935 – 1 września 1939

II wojna światowa – III Rzesza

• Walrab Carl Constantin Freiherr von Wangenheim – 2 IX 1939 – 1945

(w latach 1937 -1945 – także starosta bytomski)

Polska Rzeczpospolita Ludowa (do 1952 RP)

• Wilhelm Dejas – I 1945 – 20 III 1945
• Wincenty Łukowski – III 1945 – 6 VIII 1945
• Józef Marek – VIII 1945 – 7 XI 1946
• Józef Grzegorzek – 7 XI 1946 – 22 X 1948
• Antoni Zawisza – 22 X 1948 – 16 II 1949
• Ryszard Adamski – 16 II 1949 – 3 VI 1950

Przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej:

• Edmund Grzeganek – 3 VI 1950 – 17 VII 1952
• Józef Mstowski – 17 VII 1952 – 24 XI 1953
• Piotr Chmiel – 24 XI 1953 – 15 XII 1956
• Stefan Kaczmarek – 15 XII 1956 – 1 II 1961
• Stanisław Kiermaszek – 1 II 1961 – 2 XII 1964
• Wilhelm Skrzyposzek – 2 XII 1964 – 16 VI 1967
• Zdzisław Lewandowski – 16 VI 1967 – 13 XII 1973

Naczelnik Powiatu:

• Zdzisław Lewandowski – 13 XII 1973 – 1 VI 1975

1 VI 1975 – zniesienie podziału na powiaty, wprowadzenie dwustopniowego podziału administracyjnego kraju.

III Rzeczpospolita

Starostowie tarnogórscy:

• Antoni Jankowski – 1 I 1999 (wybrany 10 XI 1998) – 19 XI 2002
• Józef Burdziak – 19 XI 2002 – 8 XI 2003
• Józef Korpak – 8 XI 2003 – 1 XII 2010
• Lucyna Ekkert – od 1 XII 2010

Powiaty partnerskie

• Powiat tucholski (Polska)
• Powiat Erlangen-Höchstadt (Niemcy)

Zobacz też

• powiat bytomski

Bibliografia

A. Kuzio-Podrucki, D. Woźnicki, Herb i barwy powiatu tarnogórskiego, Tarnowskie Góry 2002